Взято hīc (https://www.youtube.com/playlist?list=PLU1WuLg45SiyrXahjvFahDuA060P487pV)
LINGUA LATĪNA PER SĒ ILLŪSTRĀTAFamilia Rōmāna by Hans H. ØrbergAudio by Luke Amadeus Ranieri, i.e. ScorpioMartianus (youtube.com/c/ScorpioMartianus)
Аудио 17 Numeri Difficiles - L. Amadeus Ranierius (https://drive.google.com/file/d/1A7AfcyK4hpsHE2JIggHPomRkB0Rc5-qX/view?usp=sharing)
as, assis – асс; копейка; мелкая монета – римская монета, первоначально сделанная из бронзы и весом в один фунт, но позже сделанная из меди и уменьшенная вначале до двух унций, одной унции и, в конечном итоге, до половины унции
(https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Vecchi_051_-_transparent_background.PNG/220px-Vecchi_051_-_transprent_background.PNG)
sēstertius, ī – сестерций, первоначально римск. серебряная монета, до 217 г. до н. э. равнялась 2,5 ассам; позднее - 4 ассам. Обозначался LLS (т. е. libra libra semis или сокращённо IIS , откуда HS). 4 сестерция = 1 динарий; 100 сестерциев = 1 червонец.
When a distributive numeral is used in front of the neuter plural sēstertia, it is read as that many thousands of sesterces. When a numeral adverb is used in front of the genitive plural sēstertium, it is read as that many hundred thousands of sesterces.
(https://www.monetnik.ru/storage/blog/7rclynxye3/2-serebryanyj-sestercij.800.webp)
dēnārius, ī (gen. pl. чаще um) – денарий, римская серебряная монета, содержавшая сначала 10, а потом 16 ассов (4 сестерция)
(https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Publius_Porcius_Laeca_Denarius.jpg/200px-Publius_Porcius_Laeca_Denarius.jpg)
aureus, ī m – золотая монета, червонец, эквивалентна 25 денариям или 100 сестрециям
(https://antiques-consulting.com/wp-content/uploads/2019/07/44-354x365.jpg)
[imgl id=ihdGC]http://ass.md.png[/imgl]
lepus et pecunia.png
respōnsum, ī n – ответ; заключение, мнение, суждение
rēctus a, um – прямой; ровный; правильный, разумный, здравый
rēctē – (adv.) прямо; правильно
prāvus a, um – кривой, неровный; неправильный, превратный
prāvē – (adv.) криво, косо; неправильно; дурно, плохо
difficilis, difficile – трудный, нелёгкий, тяжёлый
piger, pigra, pigrum – медлительный; вялый, ленивый; затяжной
doctus, docta, doctum – учёный, образованный; знающий, сведущий; искусный
indoctus a, um – неучёный, неискусный, неопытный; некультурный, неотёсанный, грубый
prūdēns, entis m/f/n – сознательный; знающий, опытный; умный, разумный
industrius a, um [indu = in + struo] – деятельный, прилежный, ревностный, усердный
absēns, entis - отсутствующий
tot – (adj. всегда с pl.) столько, так много
dēnārius a, um – состоящий из десяти
interrogāns m/f/n – спрашиваемый
certus a, um – верный, известный, точный, несомненный; уверенный
incertus a, um – недостоверный, неопределённый, ненадёжный, неуверенный, сомневающийся
largus a, um – щедрый
largus prōmissīs — не скупящийся на обещания
decimus a, um – десятый
centēsimus a, um – сотый
adhūc – (adv/) до сих пор; всё ещё; ещё
ūsque – (adv.) беспрестанно, непрерывно; вплоть
ūsque ad – вплоть до
tam...quam — как...так, насколько...настолько
quis-que, quae-que, quid-que (subst .) и
quodque (adj.) – каждый, всякий; тот или иной, соответствующий
dīc decimum quemque numerum tantum – называй только каждое десятое число
numquam [ne + unquam] – (adv.) никогда; ни за что, никак
ūnō ōre – в один голос, единогласно
facile – (adv.) легко, без труда
stultē – (adv.) глупо, неумно, нелепо
saepe – (adv.) часто, многократно
nōndum, nōn-dum – (adv.) ещё не
igitur – (adv.) тогда, в таком случае; итак, следовательно; же (в вопросах и приказаниях)
quārē [qui + res] – (adv.) чем, каким образом, как; почему, вследствие чего
ut – (adv.) как; так как, поскольку
quamquam, quam-quam – (conj.) хотя; однако, впрочем, но
antequam, ante-quam – (conj.) прежде чем, до того как
exemplumī n - пример, проба, образец
discō,
discit, discunt, discere – учиться; изучать; узнавать, знакомиться
doceō,
docet, docent, docēre – учить, обучать, преподавать; объяснять, показывать, указывать
sciō,
scit, sciunt, scīre – знать; узнавать, испытывать; уметь, понимать, быть опытным
nesciō,
nescit, nesciunt, nescīre – не знать, не быть знакомым; не понимать; не уметь
tollō,
tollit, tollunt, tollere – поднимать
interpellō,
interpellat, interpellant, interpellāre – перебивать; прерывать, нарушать
reprehendō,
reprehendit, reprehendunt, reprehendere – задерживать; останавливать; опровергать; осуждать, порицать
reprehendor, reprehenderis,
reprehenditur, reprehendimur, reprehendiminī, reprehenduntur, reprehendī
reprehenderis - порицаешься
prōmō [pro + emo],
prōmit, prōmunt, prōmere – вынимать, доставать; извлекать, заимствовать; открывать, раскрывать; произносить; публиковать
re-pōno, repōnit - класть обратно
computō,
computat, computant, computāre – подсчитывать, вычислять; действовать по расчёту
largior,
largītur, largiuntur, largīrī (depon.) – щедро давать, раздавать, дарить
partiō, partīs,
partit, partīmus, partītis, partiunt, partīre – делить, разделять
безличный глагол
oportet – нужно, следует, надлежит
пассив от
interrogō (спрашиваю)
interrogor, interrogāris, interrogātur, interrogāmur, interrogāminī, interrogantur,
interrogārīCap17_1.png
CAPITULUM SEPTIMUM DECIMUM. NUMERĪ DIFFICILĒS
In lūdō puerī numerōs et litterās discunt. Magister puerōs numerōs et litterās docet. Magister puerōs multās rēs docēre potest, nam is multās rēs scit quās puerī nesciunt. Magister est vir doctus. Puerī adhūc indoctī sunt.
Quī paulum aut nihil discere potest, stultus esse dīcitur. Quī discere nōn vult atque in lūdō dormit, piger esse dīcitur. Discipulus quī nec stultus nec piger est, sed prūdēns atque industrius, multās rēs ā magistrō discere potest. –
Magister Diodōrus recitāre dēsinit et puerōs aspicit, quī tacitī stant ante suam quisque sellam; nēmō eōrum dormit. Magister discipulum quemque cōnsīdere iubet, prīmum Sextum, deinde Titum, postrēmō Mārcum.
Magister: "Nunc tempus est numerōs discere. Prīmum dīc numerōs ā decem ūsque ad centum!"
Quisque puer manum tollit, prīmum Sextus, tum Titus, postrēmō Mārcus. Magister Titum interrogat.
Titus: "Decem, ūndecim, duodecim, trēdecim, quattuordecim, quīndecim, sēdecim, septendecim, duodēvīgintī, ūndēvīgintī, vīgintī, vīgintī ūnus, vīgintī duo..."
Hīc magister eum interpellat: "Necesse nōn est omnēs numerōs dīcere; ā vīgintī dīc decimum quemque numerum tantum, Tite!"
Titus: "Vīgintī, trīgintā, quadrāgintā, quīnquāgintā, sexāgintā, septuāgintā, octōgintā, nōnāgintā, centum."
Magister: "Bene numerās, Tite. Iam tū, Sexte, dīc numerōs ā centum ad mīlle!"
Sextus: "Longum est tot numerōs dīcere!"
Magister: "At satis est decem numerōs dīcere, id est centēsimum quemque."
Sextus: "Centum, ducentī, trecentī, quadringentī, quīngentī, sescentī, septingentī, octingentī, nōngentī, mīlle."
Magister: "Quot sunt trīgintā et decem?"
Omnēs puerī simul respondent, nēmō eōrum manum tollit. Titus et Sextus ūnō ōre dīcunt: "Quadrāgintā." Mārcus vērō dīcit: "Quīnquāgintā." Quod Mārcus dīcit rēctum nōn est. Respōnsum Titī et Sextī rēctum est: iī rēctē respondent. Respōnsum Mārcī est prāvum: is prāvē respondet.
Magister Titum et Sextum laudat: "Vōs rēctē respondētis, Tite et Sexte. Discipulī prūdentēs atque industriī estis." Deinde Mārcum interrogat: "Quot sunt trīgintā et septem?"
Mārcus: "Ad hoc rēctē respondēre possum: trīgintā et septem sunt trīgintā septem."
"Rēctē respondēs, Mārce" inquit magister, "Quot sunt trīgintā et octō?"
Mārcus: "Facile est ad hoc respondēre."
Magister: "Nōn tam facile quam tū putās!"
Mārcus: "Trīgintā et octō sunt trīgintā octō."
Magister: "Prāvē dīcis! Trīgintā et octō sunt duodēquadrāgintā. Quot sunt trīgintā et novem?"
Mārcus: "Trīgintā novem."
Magister: "Ō Mārce! Id quoque prāvum est. Trīgintā et novem sunt ūndēquadrāgintā. Cūr nōn cōgitās antequam respondēs?"
Mārcus: "Semper cōgitō antequam respondeō."
Magister: "Ergō puer stultus es, Mārce! Cōgitāre nōn potes! Nam stultē et prāvē respondēs!" Magister Mārcum nōn laudat, sed reprehendit.
Mārcus: "Cūr ego semper ā tē reprehendor, numquam laudor? Titus et Sextus semper laudantur, numquam reprehenduntur."
Magister: "Tū ā mē nōn laudāris, Mārce, quia numquam rēctē respondēs. Semper prāvē respondēs, ergō reprehenderis!"
Mārcus: "At id quod ego interrogor nimis difficile est. Atque ego semper interrogor!"
Magister: "Tū nōn semper interrogāris, Mārce. Titus et Sextus saepe interrogantur."
Mārcus: "Nōn tam saepe quam ego."
Titus: "Nōs quoque saepe interrogāmur, nec vērō prāvē respondēmus. Itaque nōs ā magistrō laudāmur, nōn reprehendimur."
Mārcus: "Et cūr vōs semper laudāmini? Quia id quod vōs interrogāminī facile est – ego quoque ad id rēctē respondēre possum. Praetereā magister amīcus est patribus vestrīs, patrī meō inimīcus. Itaque vōs numquam reprehendiminī, quamquam saepe prāvē respondētis; ego vērō numquam laudor, quamquam saepe rēctē respondeō!"
Sextus: "At frāter tuus saepe laudātur, Mārce."
Magister: "Rēctē dīcis, Sexte: Quīntus bonus discipulus est, et industrius et prūdēns." Quīntus ā magistrō laudātur, quamquam abest.
Sextus: "Nōnne tū laetāris, Mārce, quod frāter tuus etiam absēns ā magistrō laudātur?"
Mārcus: "Ego nōn laetor cum frāter meus laudātur! Et cūr ille laudātur hodiē? Quia discipulum absentem reprehendere nōn convenit!"
Magister īrātus virgam tollēns "Tacēte, puerī!" inquit, "Nōnne virgam meam verēmini?"
Mārcus: "Nōs nec tē nec virgam tuam verēmur!"
Magister, quī verba Mārcī nōn audit, ex sacculō suō duōs nummōs prōmit, assem et dēnārium, et "Ecce" inquit nummōs ostendēns "as et dēnārius. Ut scītis, ūnus sēstertius est quattuor assēs et ūnus dēnārius quattuor sēstertiī. Quot assēs sunt quattuor sēstertiī, Tite?"
Titus digitīs computat: "...quattuor...octō...duodecim...sēdecim: quattuor sēstertiī sunt sēdecim assēs."
Magister: "Et decem dēnāriī quot sēstertiī sunt?"
Titus: "Quadrāgintā."
Magister: "Quot dēnariī sunt duodēquīnquāgintā sēstertiī?"
Titus magistrō interrogantī nihil respondet.
Magister: "Respōnsum tuum opperior, Tite. Cūr mihi nōn respondēs?"
Titus: "Nōndum tibi respondeō, quod prīmum cōgitāre oportet. Duodēquīnquāgintā est numerus difficilis!"
Cap17_2.png
Sextus manum tollēns "Ego respōnsum sciō" inquit.
Magister: "Audī, Tite: Sextus dīcit 'sē respōnsum scīre.' Sed exspectā, Sexte! Nōn oportet respondēre antequam interrogāris."
Titus: "Duodēquīnquāgintā sēstertiī sunt dēnāriī... quattuordecim? an quīndecim? Nōn certus sum!" Titus nōn certus, sed incertus est, et respōnsum incertum dat magistrō.
Magister: "Respōnsum certum magistrō dare oportet. Respōnsum incertum nūllum respōnsum est. Nunc tibi licet respondēre, Sexte."
Quamquam difficilis est numerus, Sextus statim rēctē respondet: "Duodēquīnquāgintā sēstertiī sunt duodecim dēnāriī."
Magister iterum Sextum laudat: "Bene computās, Sexte! Semper rēctē respondēs. Ecce tibi assem dō." Diodōrus assem dat Sextō, et dēnārium in sacculō repōnit.
Mārcus: "Discipulō tam industriō dēnārium dare oportet. Largus nōn es, magister. Pecūniam tuam nōn largīris."
Diodōrus: "Nōn oportet pecūniam largīrī discipulīs."
Mārcus: "Quārē igitur tot numerōs difficilēs discimus?"
Magister: "Quia necesse est computāre scīre, ut multīs exemplīs tibi dēmōnstrāre possum. Sī tria māla ūnō asse cōnstant et tū decem assēs habēs, quot māla emere potes?"
Mārcus: "Tot assēs nōn habeō – nōn tam largus est pater meus; nec mihi licet tot māla emere."
Magister: "Id nōn dīcō. Ecce aliud exemplum: Sī tū sex assēs cum frātre tuō partīris, quot sunt tibi?"
Mārcus: "Quīnque!"
Magister: "In aequās partēs pecūniam partīrī oportet. Sī vōs sex assēs aequē partīminī, quot tibi sunt?"
Mārcus: "Pecūniam meam exiguam nōn largior nec partior cum aliīs!"
Postrēmō magister "Ō Mārce!" inquit, "hōc modō nihil tē docēre possum! Tam stultus ac tam piger es quam asinus!"
GRAMMATICA LATĪNA
Persōnae verbī passīvīEgo ā magistrō laudor = magister mē laudat.
Tū ā magistrō laudāris = magister tē laudat.
Nōs ā magistrō laudāmur = magister nōs laudat.
Vōs ā magistrō laudāminī = magister vōs laudat.
| Singulāris | Plūrālis |
1 | laudor | laudāmur |
2 | laudāris | laudāminī |
3 | laudātur | laudantur |
Exempla:
[1] iact|or iactā|mur;
[2] vide|or vidē|mur;
[3] merg|or merg|imur;
[4] audi|or audī|mur.
| Singulāris | Plūrālis |
1 | iactor | iactāmur |
2 | iactāris | iactāminī |
3 | iactātur | iactantur |
| Singulāris | Plūrālis |
1 | videor | vidēmur |
2 | vidēris | vidēminī |
3 | vidētur | videntur |
| Singulāris | Plūrālis |
1 | mergor | mergimur |
2 | mergeris | mergiminī |
3 | mergitur | merguntur |
| Singulāris | Plūrālis |
1 | audior | audīmur |
2 | audīris | audīminī |
3 | audītur | audiuntur |
Nauta, quī flūctibus iactātur ac mergitur: "Flūctibus iactor ac mergor! Servā mē, Neptūne, quī prope ades, quamquam nec vidēris nec audīres ab hominibus."
Neptunus: "Flūctibus iactāris, nauta, nec vērō mergeris! Nam ego adsum, quamquam nec videor nec audior." Deus ab hominibus nec vidētur nec audītor.
Nautae, quī flūctibus iactantur ac merguntur: "Flūctibus iactāmur ас mergimur! Servāte nōs, ō deī bonī, quī prope adestis, quamquam nec vidēminī nec audīminī ab hominibus."
Deī: "Flūctibus iactāminī, nautae, nec vērō mergiminī! Nam nōs adsumus, quamquam nec vidēmur nec audīmur." Deī ab hominibus nec videntur nec audiuntur.
[1] Ut 'laudor laudāmur' dēclīnantur verba passīva et dēpōnentia quōrum īnfīnītīvus desinit in -ārī.
[2] Ut 'videor vidēmur' dēclīnantur verba passīva et dēpōnentia quōrum īnfīnītīvus desinit in -ērī.
[3] Ut 'mergor mergimur' dēclīnantur verba passīva et dēpōnentia quōrum īnfīnītīvus desinit in -ī (praeter ea quae -
i- habent ante -
or et -
untur, ut 'capior capiuntur', 'ēgredior ēgrediuntur'.)
[4] Ut 'audior audīmur' dēclīnantur verba passīva et dēpōnentia quōrum īnfīnītīvus desinit -īrī (sed 'orīrī oritur').
Exempla verbōrum dēpōnentium:
[1] laet|or laetā|mur;
[2] vere|or verē|mur;
[3] sequ|or sequ|imur;
[4] parti|or partīmur.
| Singulāris | Plūrālis |
1 | laetor | laetāmur |
2 | laetāris | laetāminī |
3 | laetātur | laetantur |
| Singulāris | Plūrālis |
1 | vereor | verēmur |
2 | verēris | verēminī |
3 | verētur | verentur |
| Singulāris | Plūrālis |
1 | sequor | sequimur |
2 | sequeris | sequiminī |
3 | sequitur | sequuntur |
| Singulāris | Plūrālis |
1 | partior | partīmur |
2 | partīris | partīminī |
3 | partītur | partiuntur |
Lȳdia: "Ego Neptūnum nōn vereor. Tūne eum verēris, nauta?"
Nauta: "Omnēs nautae deum maris verēmur."
Lȳdia: "Cūr Neptūnum verēminī?"
Nautae Neptūnum verentur, Lȳdia eum nōn verētur.
NUMERĪ RŌMĀNĪI ūn|us -a, -um | XI ūndecim | X decem | C centum |
II du|о -ae -o | XII duodecim | XX vīgintī | CC ducent|ī |
III tr|ēs -ia | XIII trēdecim | XXX trīgintā | CCC trecent|ī |
IV quattuor | XIV quattuordecim | XL quadrāgintā | CD quadringent|ī |
V quīnque | XV quīndecim | L quīnquāgintā | D quīngent|ī |
VI sex | XVI sēdecim | LX sexāgintā | DC sescent|ī |
VII septem | XVII septendecim | LXX septuāgintā | DCC septingent|ī |
VIII octō | XVIII duodēvīgintī | LXXX octōgintā | DCCC octingent|ī |
IX novem | XIX ūndēvīgintī | XC nōnāgintā | CM nōngent|ī |
X decem | XX vīgintī | C centum | M mīlle |
I | 1 | ūnus, -a, -um | prīmus, -a, -um |
II | 2 | duo, -ae, -o | alter, -a, -um secundus, -a, -um |
III | 3 | trēs, tria | tertius, -a, -um |
IV, IIII | 4 | quattuor | quārtus, -a, -um |
V | 5 | quīnque | quīntus, -a, -um |
VI | 6 | sex | sextus, -a, -um |
VII | 7 | septem | septimus, -a, -um |
VIII | 8 | octō | octāvus, -a, -um |
IX, VIIII | 9 | novem | nōnus, -a, -um |
X | 10 | decem | decimus -a, -um |
XI, O | 11 | undecim | undecimus -a, -um |
XII | 12 | duodecim | duodecimus, -a, -um |
XIII | 13 | trēdecim | tertius decimus |
XIIII, XIV | 14 | quattuordecim | quārtus decimus |
XV | 15 | quīndecim | quīntus decimus |
XVI | 16 | sēdecim | sextus decimus |
XVII | 17 | septendecim | septimus decimus |
XVIII | 18 | duodēvīgintī | duodēvīcēsimus |
XIX, XVIIII | 19 | undēvīgintī | undēvīcēsimus |
XX | 20 | vīgintī | vīcēsimus |
XXI | 21 | vīgintī ūnus ūnus et vīgintī | vīcēsimus prīmus prīmus et vīcēsimus |
XXII | 22 | vīgintī duо duo et vīgintī | vīcēsimus alter alter et vīcēsimus |
XXIII | 23 | vīgintī trēs trēs et vīgintī | vīcēsimus tertius tertius et vīcēsimus |
XXIV | 24 | vīgintī quattuor | vīcēsimus quārtus quārtus et vīcēsimus |
XXV | 25 | vīgintī quīnque quīnque et vīgintī | vīcēsimus quīntus quīntus et vīcēsimus |
XXVI | 26 | vīgintī sex sex et vīgintī | vīcēsimus sextus sextus et vīcēsimus |
XXVII | 27 | vīgintī septem septem et vīgintī | vīcēsimus septimus septimus et vīcēsimus |
XXVIII | 28 | duodētrīgintā | duo-dē-trīcēsimus |
XXIX | 29 | ūndētrīgintā | ūndētrīcēsimus |
XXX | 30 | trīgintā | trīcē(n)simus |
XXXII | 32 | trīgintā duo duo et trīgintā | duo et trīcēsimus |
XXXX, XL, F | 40 | quadrāgintā | quadrāgēsimus |
XXXXIII, XLIII | 43 | quadrāgintā trēs trēs et quadrāgintā | quadrāgēsimus tertius tertius et quadrāgēsimus |
L, ⟘, ↓, ⫝, c† | 50 | quīnquāgintā | quīnquāgēsimus |
LIIII, LIV | 54 | quīnquāgintā et quattuor quattuor et quīnquāgintā | quīnquāgēsimus quārtus quārtus et quīnquāgēsimus |
LX | 60 | sexāgintā | sexāgēsimus |
LXX, S | 70 | septuāgintā | septuāgēsimus |
LXXVIIII, LXXIX | 79 | undeoctōgintā | undeoctōgēsimus |
LXXX, R | 80 | octōgintā | octōgēsimus |
LXXXVIII | 88 | duodēnōnāgintā | duodēnōnāgēsimus |
LXXXX, XC, N | 90 | nōnāgintā | nōnāgēsimus |
XCVII, LXXXXVII | 97 | nōnāgintā septem septem et nōnāgintā | nōnāgēsimus septimus septimus et nōnāgēsimus |
LXXXXVIII, XCVIII | 98 | duodēcentum | duodēcentēsimus |
LXXXXVIIII, XCVIIII, XCIX | 98 | duodēcentum | duodēcentēsimus |
C, 𐌙 | 100 | centum | centēsimus |
[table bgcolor=beige nice=1]
C | 100 | centum | centēsimus |
CI | 101 | centum ūnus | centesimus et primus |
CL | 150 | centum quīnquāgintā | centēsimus quīnquāgēsimus |
CLI | 151 | centum quīnquāgintā ūnus | centēsimus ūnus et quīnquāgēsimus |
CLX | 160 | centum sexāgintā | centēsimus sexāgēsimus |
CC | 200 | ducentī -ae, -a | ducentēsimus |
CCL | 250 | ducentī quīnquāgintā | ducentēsimus quīnquāgēsimus |
CCC | 300 | trecentī -ae, -a | trecentēsimus |
CD | 400 | quadringentī -ae, -a | quadringentēsimus |
D, IↃ | 500 | quīngentī -ae, -a | quīngentēsimus |
DXC | 590 | quīngentī nōnāgintā | quīngentēsimus nōnāgēsimus |
DC | 600 | sescentī -ae, -a | sescentēsimus |
DCC | 700 | septingentī -ae, -a | septingentēsimus |
DCCC | 800 | octingentī -ae, -a | octingentēsimus |
CM | 900 | nōngentī -ae, -a | nōngentēsimus |
M, CIↃ, ↀ, ᛦ, ∞, Ī, ∞ | 1000 | mīlle | mīllēsimus |
ↀD, ĪD | 1500 | mīlle quīngentī, -ae, -a | mīllēsimus quīngentēsimus |
MM, ↀↀ, ∏ | 2000 | duo mīlia / bīna mīlia | bis mīllēsimus |
MMM, ↀↀↀ, not(III) | 3000 | tria mīlia / trīna mīlia | ter mīllēsimus |
not(IIII), ∞IↃↃ | 4000 | quattuor mīlia / quaterna mīlia | quater mīllēsimus |
IↃↃ, QC, ᚥ, ↁ, Ā, V̄ | 5000 | quīnque mīlia / quīna mīlia | quīnquiēs mīllēsimus |
IↃↃ∞, not(VI) | 6000 | sex mīlia / sēna mīlia | sexiēs mīllēsimus |
IↃↃ∞∞, not(VII) | 7000 | septem mīlia / septēna mīlia | septiēs mīllēsimus |
IↃↃ∞∞∞, not(VIII) | 8000 | octō mīlia / octōna mīlia | octiēs mīllēsimus |
∞CↀↃ, not(IX) | 9000 | novem mīlia / novēna mīlia | noviēs mīllēsimus |
CↀↃ, CMↃ, ↂ, Xm, not(X) | 10000 | decem mīlia / dēna mīlia | deciēs mīllēsimus |
CↀↃ∞, not(XI), O | 11000 | undecim mīlia / undēna mīlia | undeciēs mīllēsimus |
CↀↃIↃↃ, not(XV) | 15000 | quīndecim mīlia / quīndēna mīlia | quīndeciēs mīllēsimus |
CↀↃ CↀↃ, not(XX), XMX | 20000 | vīgintī mīlia / vīcēna mīlia | vīciēs mīllēsimus |
CↀↃ CↀↃ CↀↃ, not(XXX) | 30000 | trīgintā mīlia / trīcēna mīlia | trīciēs mīllēsimus |
CↀↃ CↀↃ CↀↃ CↀↃ, not(XXXX), not(XL), not(F) | 40000 | quadrāgintā mīlia / quadrāgēna mīlia | quadrāgiēs mīllēsimus |
IↃↃↃ, ↇ, Iᴐᴐᴐ, ᚡ, L | 50000 | quīnquāgintā mīlia / quīnquāgēna mīlia | quīnquāgiēs mīllēsimus |
Замечание: not(Α) = Ā = A с горизонтальной чертой сверху, где A - любое сочетание латинских букв.
Имя числительное (nōmen numerāle)
Имена числительные в латинском языке разделяются на:
количественные (numerālia cardinālia – сколько?),
порядковые (numerālia ōrdinālia – какой по счёту?),
разделительные (numerālia distribūtīva – по скольку?) и
числительные-наречия (adverbia numerālia – сколько раз?).
1. Количественные числительные ūnus, а, um один; duo, duae, duo два; trēs, tria три и все сотни, начиная с ducentī, ae, ă двести, являются склоняемыми прилагательными.
2. Количественные числительные от четырёх (quattuor) до ста (centum) не склоняются. Числительные ducentī, ае, ă и т.д. склоняются как прилагательные I-II скл. во мн.ч.
3. В ед.ч. числительное mīlle тысяча не склоняется и не влияет на падеж определяемого слова: mīlle homĭnēs тысяча человек. Числительное mīlia (pl. от mīlle) склоняется по III гласному склонению. Числительные, кратные тысяче, всегда изменяются как склоняемые существительные и управляют родительным падежом: triă mīliă equĭtum три тысячи всадников.
4. Порядковые числительные склоняются как прилагательные I-II скл. В сложных порядковых числительных склоняется каждый из компонентов (в русском языке изменяется лишь последнее числительное):
annus mīllēsĭmus nōngentēsĭmus nōnāgēsĭmus nōnus – тысяча девятьсот девяносто девятый год;
abl.: annō mīllēsĭmō nōngentēsĭmō nōnāgēsĭmō nōnō – в тысяча девятьсот девяносто девятом году;
annus bis mīllēsĭmus – 2000-й год.
5. Разделительные числительные склоняются как прилагательные I-II скл.
Правильная запись больших римских чисел
Для правильной записи больших чисел римскими цифрами необходимо сначала записать число тысяч, затем сотен, затем десятков и, наконец, единиц. При этом некоторые из цифр (I, X, C, M) могут повторяться, но не желательно более трех раз, например:
3999 = MMMCMXCIX.
В ранние периоды существовали знаки для обозначения 5000, 10000, 50000 и 100000.
Черта сверху может обозначать увеличение значения цифры в 1000 раз, например: Ī = 1000. Например, 123123 = not(CXXIII)CXXIII.
Обозначения. not(Α) = Ā = A с горизонтальной чертой сверху, где A - любое сочетание латинских букв.
С помощью римских цифр можно записывать и большие числа. Для этого над теми цифрами, которые обозначают тысячи, ставится черта, а над цифрами, которые обозначают миллионы, – двойная черта. Тогда миллион будет записан как I с двумя чертами сверху.
При записи чисел в римской системе счисления меньшая цифра может стоять справа от большей; в этом случае она прибавляется к ней. Например.
Число 283 по-римски записывается как CCLXXXIII, то есть 200+50+30+3=283. Здесь цифра, изображающая сотню, повторена два раза, а цифры, изображающие соответственно десяток и единицу, повторены по три раза.
Число 1988. Одна тысяча M, девять сотен CM, восемь десятков LXXX, восемь единиц VIII. Запишем их вместе: MCMLXXXVIII.
Число 1500 =1000 + 500 = ĪD = ↀD = MD
Меньшая цифра может быть записана и слева от большей, тогда её следует вычесть из большей. В этом случае повторения меньшей цифры не допускаются.
Например, число 94 будет XCIV = 100 – 10 + 5 – 1 = 94 – так называемое «правило вычитания» (появилось в эпоху поздней античности, а до этого римляне писали число 4 как IIII, а число 40 — как XXXX).
Существует шесть вариантов использования «правила вычитания»:
• IV = 4
• IX = 9
• XL = 40
• XC = 90
• CD = 400
• CM = 900
Необходимо отметить, что другие способы вычитания не допустимы; так, число 99 должно быть записано как XCIX, но не как IC.
Однако, в наши дни в некоторых случаях используется и упрощенная запись римских чисел. прощение состоит в том, что для уменьшения какой-либо цифры слева от неё может писаться любая другая цифра:
• 999. Тысяча (M), вычтем 1 (I), получим IM вместо CMXCIX.
Следствие: 1999 – MIM вместо MCMXCIX.
• 95. Сто (C), вычтем 5 (V), получим VC вместо XCV.
• 1950: Тысяча (M), вычтем 50 (L), получим LM.
Следствие: 1950 – MLM вместо MCML.
Замечание. Повсеместно записывать число 4 как IV стали только в XIX веке. Однако запись «IV» можно встретить уже в документах манускрипта «Forme of Cury», датируемых 1390 годом. На циферблатах часов в большинстве случаев традиционно используется «IIII» вместо «IV», главным образом, по эстетическим соображениям: такое написание обеспечивает визуальную симметрию с цифрами «VIII» на противоположной стороне, а перевёрнутую «IV» прочесть труднее, чем «IIII».
ГЛАВА СЕМНАДЦАТАЯ
NUMERĪ DIFFICILĒS - ТРУДНЫЕ ЧИСЛА
In lūdō puerī numerōs et litterās discunt. - В школе мальчики изучают арифметику и письмо. Magister puerōs numerōs et litterās docet. - Учитель учит мальчиков арифметике и письму. Magister puerōs multās rēs docēre potest, nam is multās rēs scit quās puerī nesciunt. - учитель может научить многим вещам, ибо он знает много вещей, которых мальчики не знают. Magister est vir doctus. - учитель - муж учёный. Puerī adhūc indoctī sunt. - Мальчики - ещё необразованные.
Quī paulum aut nihil discere potest, stultus esse dīcitur. Кто может выучить немного или ничего - зовётся глупым.Quī discere nōn vult atque in lūdō dormit, piger esse dīcitur. - Кто учиться не хочет а также в школе спит, зовётся ленивым. Discipulus quī nec stultus nec piger est, sed prūdēns atque industrius, multās rēs ā magistrō discere potest. – Ученики, которые неглупые и неленивые, но умные и трудолюбивые, многому могут научиться у учителя.
Magister Diodōrus recitāre dēsinit et puerōs aspicit, quī tacitī stant ante suam quisque sellam; nēmō eōrum dormit. - учитель Диодор заканчивает читать вслух и смотрит на мальчиков, которые стоят молча, каждый перед своим стулом. Magister discipulum quemque cōnsīdere iubet, prīmum Sextum, deinde Titum, postrēmō Mārcum. - Учитель велит каждому ученику сесть, вначале Сексту, затем Титу и после Марку.
Magister: "Nunc tempus est numerōs discere. Prīmum dīc numerōs ā decem ūsque ad centum!" - Сейчас пора учить числа. вначале назови числа от десяти до ста!
Quisque puer manum tollit, prīmum Sextus, tum Titus, postrēmō Mārcus. Magister Titum interrogat. - Каждый мальчик поднимает руку, вначале Секст, потом Тит и после Марк. Учитель спрашивает Тита.
Titus: "Decem, ūndecim, duodecim, trēdecim, quattuordecim, quīndecim, sēdecim, septendecim, duodēvīgintī, ūndēvīgintī, vīgintī, vīgintī ūnus, vīgintī duo..." - Тит: "10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22..."
Hīc magister eum interpellat: "Necesse nōn est omnēs numerōs dīcere; ā vīgintī dīc decimum quemque numerum tantum, Tite!" - Тут учитель его перебивает: Не нужно называть все числа, от 20 называй только каждое десятое, Тит!"
Titus: "Vīgintī, trīgintā, quadrāgintā, quīnquāgintā, sexāgintā, septuāgintā, octōgintā, nōnāgintā, centum." - Тит: "20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90, 100".
Magister: "Bene numerās, Tite. Iam tū, Sexte, dīc numerōs ā centum ad mīlle!" - Учитель: "Хорошо считаешь, Тит. Теперь ты, Секст, назови числа от 100 до 1000!"
Sextus: "Longum est tot numerōs dīcere!" - Долго называть все числа!
Magister: "At satis est decem numerōs dīcere, id est centēsimum quemque." - Учитель: 2Достаточно назвать десять чисел, то есть каждое сотое".
Sextus: "Centum, ducentī, trecentī, quadringentī, quīngentī, sescentī, septingentī, octingentī, nōngentī, mīlle." - Секст: "100, 200, 300, 400, 500, 600, 700, 800, 900, 1000".
Magister: "Quot sunt trīgintā et decem?" - Учитель: "Сколько (будет) 30 и 10?"
Omnēs puerī simul respondent, nēmō eōrum manum tollit. - Все ученики одновременно отвечают, никто не поднимает руку. Titus et Sextus ūnō ōre dīcunt: "Quadrāgintā." - Тит и Секст в один голос произносят: "Сорок". Mārcus vērō dīcit: "Quīnquāgintā." - Марк же говорит: "Пятьдесят". Quod Mārcus dīcit rēctum nōn est. - То, что говорит Марк, неверно. Respōnsum Titī et Sextī rēctum est: iī rēctē respondent. - Ответ Тита и Секста правилен: они правильно отвечают. Respōnsum Mārcī est prāvum: is prāvē respondet. - Ответ Марка неверный: он неправильно отвечает.
Magister Titum et Sextum laudat: "Vōs rēctē respondētis, Tite et Sexte. Discipulī prūdentēs atque industriī estis." - Учитель Тита и Секста хвалит: "Вы правильно отвечаете, Тит и Секст. Вы - ученики умные и прилежные". Deinde Mārcum interrogat: "Quot sunt trīgintā et septem?" - Затем спрашивает Марка: "Сколько будет 30 и 7?"
Mārcus: "Ad hoc rēctē respondēre possum: trīgintā et septem sunt trīgintā septem." - Марк: "На это правильно могу ответить: 30 и 7 это 37".
"Rēctē respondēs, Mārce" inquit magister, "Quot sunt trīgintā et octō?" - "Верно отвечаешь, Марк", - говорит учитель, - "Сколько будет 30 и 8?"
Mārcus: "Facile est ad hoc respondēre." - Марк: "На это легко ответить".
Magister: "Nōn tam facile quam tū putās!" - Учитель: "Не так легко, как ты считаешь!"
Mārcus: "Trīgintā et octō sunt trīgintā octō." - Марк: "30 и 8 это 38".
Magister: "Prāvē dīcis! Trīgintā et octō sunt duodēquadrāgintā. Quot sunt trīgintā et novem?" - Учитель: "Неправильно говоришь! 30 и 8 это 2 из 40. Сколько будет 30 и 8?"
Mārcus: "Trīgintā novem." - Марк: "38".
Magister: "Ō Mārce! Id quoque prāvum est. Trīgintā et novem sunt ūndēquadrāgintā. Cūr nōn cōgitās antequam respondēs?" - Учитель: "О, Марк! Это опять неверно. 30 и 9 это 1 из 40. Почему не думаешь, прежде чем ответить".
Mārcus: "Semper cōgitō antequam respondeō." - Марк: "Всегда прежде думаю, потом отвечаю".
Magister: "Ergō puer stultus es, Mārce! Cōgitāre nōn potes! Nam stultē et prāvē respondēs!" - Учитель: "Значит ты глуп, Марк! Думать не можешь! Ибо глупо и неверно отвечаешь!" Magister Mārcum nōn laudat, sed reprehendit. - Учитель Марка не хвалит, но порицает.
Mārcus: "Cūr ego semper ā tē reprehendor, numquam laudor? Titus et Sextus semper laudantur, numquam reprehenduntur." -Марк: "Почему я тобой постоянно порицаюсь, никогда не получаю похвалу? Титуса и Секста постоянно хвалишь, никогда не ругаешь".
Magister: "Tū ā mē nōn laudāris, Mārce, quia numquam rēctē respondēs. Semper prāvē respondēs, ergō reprehenderis!" - Учитель: "Ты не получаешь от меня похвалу, Марк, потому что никогда не отвечаешь правильно. Постоянно неверно отвечаешь, поэтому порицаешься".
Mārcus: "At id quod ego interrogor nimis difficile est. Atque ego semper interrogor!" - Марк: "И то, что у меня спрашиваешь (букв. "что я спрашиваюсь") чересчур сложное. И ещё меня постоянно спрашивают!"
Magister: "Tū nōn semper interrogāris, Mārce. Titus et Sextus saepe interrogantur." - Учитель: "Тебя не постоянно спрашивают. Тита и Секста часто спрашиваю."
Mārcus: "Nōn tam saepe quam ego." - Марк: "Не так часто, как меня".
Titus: "Nōs quoque saepe interrogāmur, nec vērō prāvē respondēmus. Itaque nōs ā magistrō laudāmur, nōn reprehendimur." - Тит: "Нас тоже часто спрашивают, однако мы неправильно не отвечаем. Поэтому мы от учителя получаем похвалу, не порицаемся".
Mārcus: "Et cūr vōs semper laudāmini? Quia id quod vōs interrogāminī facile est – ego quoque ad id rēctē respondēre possum. Praetereā magister amīcus est patribus vestrīs, patrī meō inimīcus. Itaque vōs numquam reprehendiminī, quamquam saepe prāvē respondētis; ego vērō numquam laudor, quamquam saepe rēctē respondeō!" - Марк: "И почему вас постоянно хвалят? Потому что то, что вас спрашивают - лёгкое, на это я тоже могу правильно ответить. Кроме того, учитель приятель ваших отцов, недруг моего отца. Поэтому вас постоянно хвалят, хотя часто неправильно отвечаете; меня же никогда не хвалят, хотя часто правильно отвечаю!"
Sextus: "At frāter tuus saepe laudātur, Mārce." - Секст: "А брата твоего постоянно хвалят, Марк".
Magister: "Rēctē dīcis, Sexte: Quīntus bonus discipulus est, et industrius et prūdēns." - Учитель: "Верно говоришь, Секст. Квинт хороший ученик, умный и прилежный". - . Quīntus ā magistrō laudātur, quamquam abest. - Квинт хвалим учителем, хотя и отсутствует там.
Sextus: "Nōnne tū laetāris, Mārce, quod frāter tuus etiam absēns ā magistrō laudātur?" - Секст: "Разве ты не рад, Марк, что твоего брата, даже отсутствующего, хвалит учитель?"
Mārcus: "Ego nōn laetor cum frāter meus laudātur! Et cūr ille laudātur hodiē? Quia discipulum absentem reprehendere nōn convenit!" - Марк: "Я не радуюсь, когда хвалят моего брата! И почему его хвалят сегодня? Ибо не следует хвалить отсутствующего ученика!"
Magister īrātus virgam tollēns "Tacēte, puerī!" inquit, "Nōnne virgam meam verēmini?" - Рассерженный учитель показывает розгу: "Молчите, ученики!" - говорит, - "Или розги моей не боитесь?"
Mārcus: "Nōs nec tē nec virgam tuam verēmur!" - Марк: "Ни тебя, ни твоей розги не боимся!"
Magister, quī verba Mārcī nōn audit, ex sacculō suō duōs nummōs prōmit, assem et dēnārium, et "Ecce" inquit nummōs ostendēns "as et dēnārius. Ut scītis, ūnus sēstertius est quattuor assēs et ūnus dēnārius quattuor sēstertiī. Quot assēs sunt quattuor sēstertiī, Tite?" - Учитель, который не слышит слова Марка, вынимает из своего кошелька две монеты, асс и денарий и "Смотрите", - говорит, показывая монеты, - "Асс и денарий. Как вы знаете, один сестерций - это четыре асса и один денарий = четыре сестерция. Сколько ассов в четырёх денариях, Тит?"
Titus digitīs computat: "...quattuor...octō...duodecim...sēdecim: quattuor sēstertiī sunt sēdecim assēs." - Тит считает пальцы: "...4 ... 8 ... 12 ... 16: четыре сестерция это шестнадцать ассов".
Magister: "Et decem dēnāriī quot sēstertiī sunt?" - Учитель: "А 10 денариев сколько сестерциев?"
Titus: "Quadrāgintā." - Тит: "Сорок".
Magister: "Quot dēnariī sunt duodēquīnquāgintā sēstertiī?" - Учитель: "Сколько денариев в сорока восьми сестерциях?"
Titus magistrō interrogantī nihil respondet. - Тит учителю ничего не отвечает.
Magister: "Respōnsum tuum opperior, Tite. Cūr mihi nōn respondēs?" - Учитель: "Жду твой ответ, Тит. Почему мне не отвечаешь?"
Titus: "Nōndum tibi respondeō, quod prīmum cōgitāre oportet. Duodēquīnquāgintā est numerus difficilis!" - Тит: "Тебе ещё не отвечаю, потому что вначале нужно подумать. Сорок восемь - трудное число!"
Sextus manum tollēns "Ego respōnsum sciō" inquit. - Секст поднимает руку: "Я знаю ответ", - говорит.
Magister: "Audī, Tite: Sextus dīcit 'sē respōnsum scīre.' Sed exspectā, Sexte! Nōn oportet respondēre antequam interrogāris." - Учитель: "Сллушай, Тит: Секст говорит, что он знает ответ. Но подожди, Секст! Не следует отвечать прежде чем тебя спросят".
Titus: "Duodēquīnquāgintā sēstertiī sunt dēnāriī... quattuordecim? an quīndecim? Nōn certus sum!" - Тит: "48 сестерциев денариев... 14? или 15? Я не уверен!" Titus nōn certus, sed incertus est, et respōnsum incertum dat magistrō. - Тит не уверен, но сомневается, и неточный ответ даёт учителю.
Magister: "Respōnsum certum magistrō dare oportet. Respōnsum incertum nūllum respōnsum est. Nunc tibi licet respondēre, Sexte." - Учитель: "Учителю нужно давать точный ответ. Ответ неточный - отсутствие ответа. Теперь тебе можно отвечать, Секст".
Quamquam difficilis est numerus, Sextus statim rēctē respondet: "Duodēquīnquāgintā sēstertiī sunt duodecim dēnāriī." - Хоть число и трудное, Секст сразу правильно отвечает: "48 сестерциев это 12 денариев".
Magister iterum Sextum laudat: "Bene computās, Sexte! Semper rēctē respondēs. Ecce tibi assem dō." - Учитель ещё раз Секста хвалит: "Хорошо считаешь, Секст! Всегда правильно отвечаешь. Вот тебе асс". Diodōrus assem dat Sextō, et dēnārium in sacculō repōnit. - Диодор даёт Сексту асс и денарий убирает в кошелёк.
Mārcus: "Discipulō tam industriō dēnārium dare oportet. Largus nōn es, magister. Pecūniam tuam nōn largīris." - Марк: "Такому умному ученику денарий следует дать. Ты не щедр, учитель. Денежками своими не одариваешь".
Diodōrus: "Nōn oportet pecūniam largīrī discipulīs." - Диодор: "Не подобает одаривать учеников деньгами".
Mārcus: "Quārē igitur tot numerōs difficilēs discimus?" - Марк: "Зачем же мы такие трудные числа учим?"
Magister: "Quia necesse est computāre scīre, ut multīs exemplīs tibi dēmōnstrāre possum. Sī tria māla ūnō asse cōnstant et tū decem assēs habēs, quot māla emere potes?" - Учитель: "Потому что необходимо уметь считать, много примеров могу тебе продемонстрировать. Если три яблока стоят один асс и у тебя 10 ассов, сколько яблок ты можешь купить?".
Mārcus: "Tot assēs nōn habeō – nōn tam largus est pater meus; nec mihi licet tot māla emere." - Марк: "Столько ассов у меня нет - не настолько щедр мой отец; и мне не подобает так много яблок покупать".
Magister: "Id nōn dīcō. Ecce aliud exemplum: Sī tū sex assēs cum frātre tuō partīris, quot sunt tibi?" - Учитель: "Не то имею ввиду. Вот другой пример: Если ты со своим братом делишь 6 ассов, сколько достанется тебе?"
Mārcus: "Quīnque!" - Марк: "Пять!"
Magister: "In aequās partēs pecūniam partīrī oportet. Sī vōs sex assēs aequē partīminī, quot tibi sunt?" - Учитель: "На равные части следует разделить деньги. Если вы с братом поровну делите 6 ассов, сколько достанется тебе?"
Mārcus: "Pecūniam meam exiguam nōn largior nec partior cum aliīs!" - Марк: "Своими ничтожными деньгами не делюсь и не одариваю других!"
Postrēmō magister "Ō Mārce!" inquit, "hōc modō nihil tē docēre possum! Tam stultus ac tam piger es quam asinus!" - В конце концов учитель: "О Марк!" - говорит, "таким образом ничему тебя научить не могу! Так глуп ты и так ленив, как осёл!"