1. ИСЕМ (ИМЯ СУЩЕСТВИТЕЛЬНОЕ)

[_Swetlana]

[_Swetlana]

НИГЪМӘТУЛЛИНА Рузалия Рәхмәтуллина кызы
"Сборник правил и упражнений для изучающих татарский язык"

ИСЕМ (ИМЯ СУЩЕСТВИТЕЛЬНОЕ)
ИСЕМНӘРНЕҢ КҮПЛЕК САНЫ (Множественное число существительных)

В татарском языке множественное число имен существительных образуется путем присоединения аффиксов:
-лар/-ләр: основной показатель множественного числа;
-нар/-нәр: образует множественное число со словами, которые оканчиваются на носовые согласные (м, н, ң).
Например:
Кул - куллар (рука - руки), күл - күлләр (озеро - озера).
Урам - урамнар (улица - улицы), көн - көннәр (день - дни).

1. Напишите существительные во множественном числе.
а) Такта, китап, укучы, кыз, малай, бала.
б) Дәрес, мәктәп, билге, тәрәзә, ишек, дәфтәр.
в) Урам, урман, улән, буран, көн, төн, таң.

2. Образуйте множественное число и запишите в таблицу:
-лар:   -ләр:   -нар:   -нәр:
Укытучы, әни, су, ипи, келәм (ковер), балан (калина), идән (пол), апа, буран (метель).

ЗАПОМНИТЕ! В татарском языке прилагательное никогда не согласуется с существительным, с которым употребляется.
Например: Яхшы көн - яхшы көннәр (хороший день - хорошие дни).

3. Напишите словосочетания во множественном числе.
Яңа укучы, яхшы дус, чиста дәфтәр, дөрес җавап, пычрак кул, тәмле аш, зур урман, салкын көн.

4. Переведите. Образуйте множественное число.
Красивый праздник, новая школа, хороший ответ, чистая рука.

ЗАПОМНИТЕ! В татарском языке с любыми числительными существительные употребляются только в единственном числе.
Например: Китап - китаплар - 2 китап (две книги)..
Кыз - кызлар - 5 кыз (пять девочек).

5. Переведите.
Ученик - ученики - 5 учеников.
Цветок - цветы - 2 цветка.
Слово - слова - 3 слова.
Урок - уроки - 4 урока.

6. Переведите.
Чистая комната, чистые комнаты, 2 чистые комнаты. Красное яблоко, красные яблоки, 5 красных яблок. Холодный день, холодные дни, 3 холодных дня. Красивый цветок, красивые цветы, 2 красивых цветка.

7. Напишите по образцу упражнения № 6 словосочетания с данными словами.
Урок. Учитель. Ответ. Улица.

Упражнения
1. Такталар (доски), китаплар (книги), укучылар (ученики), кызлар (девочки), малайлар (мальчики), балалар (дети).
Дәресләр (уроки), мәктәпләр (школы), билгеләр (отметки), тәрәзәләр (окна), ишекләр (двери), дәфтәрләр (тетради).
Урамнар (улицы), урманнар (леса), үләннәр (травы), бураннар (метели), көннәр (дни), төннәр (ночи), таңнар (зори).

2.

-лар:	-ләр:	-нар:	-нәр:
укытучылар	әниләр	баланнар	келәмнәр
сулар	ипиләр	бураннар	идәннәр
апалар

3. Яңа укучылар (новые ученики), яхшы дуслар (добрые друзья), чиста дәфтәрләр (чистые тетради), дөрес җаваплар (правильные ответы), пычрак куллар (грязные руки), тәмле ашлар (вкусные супы), зур урманнар (большие леса), салкын көннәр (холодные дни).
   
4. Красивый праздник, новая школа, хороший ответ, чистая рука.
Матур бәйрәмнәр, яңа мәктәпләр, яхши җаваплар, чиста куллар.

5. Укытучы – укытучылар – биш укытучы.
Чәчәк – чәчәкләр – ике чәчәк.
Сүз – сүзләр – өч сүз.
Дәрес – дәресләр – дүрт дәрес.

6. Чиста бүлмә, чиста бүлмәләр, ике чиста бүлмә.
Кызыл алма, кызыл алмалар, биш кызыл алма.
Салкын көн, салкын көннәр, өч салкын көн.
Матур чәчәк, матур чәчәкләр, ике матур чәчәк.

7. Беренче дәрес. – Первый урок.
Яңа укытучы. – Новый учитель.
Бу җавап дөрес түгел. – Этот ответ неправильный.
Зур урам. – Большая улица.

[_Swetlana]

ИСЕМНЕҢ ТАРТЫМ КАТЕГОРИЯСЕ
(Категория принадлежности существительного)

В русском языке принадлежность выражается притяжательными местоимениями (мой, ваш и т. д.), или другим существительным в родительном падеже (платье мамы). В татарском языке принадлежность может быть выражена специфическими окончаниями, которые называются аффиксами принадлежности. Эти аффиксы меняются по лицам и числам.

Личные местоимения

Мин – я.	Без – мы.
Син – ты.	Сез – вы.
Ул – он, она, оно.	Алар – они.

Таблица аффиксов принадлежности существительного

Зат   (лицо)	Притяжательное   местоимение	Аффиксы   принадлежности	Притяжательное   местоимение	Аффиксы   принадлежности
1	Минем   (мой/моя/моё)	-ым, -ем, -м	Безнең (наш)	-ыбыз, -ебез,   -быз, -без
2	Синең   (твой/твоя/твоё)	-ың, -ең, -ң	Сезнең (ваш)	-ыгыз, -егез,   -гыз, -гез
3	Аның (его/её)	-ы, -е, -сы, -се	Аларның (их)	-лары, -ләре

Например: Апам (моя сестра), укытучыгыз (ваш учитель), китаплары (их книги).

Склонение существительных с аффиксом принадлежности 1-го лица ед. числа

Сущ. на конечную  Аффикс    Минем (мой) ед. ч.    мн.ч.    гласную (алма)    -м    алмам    алмаларым    согласную (агач)    -ым/-ем    агачым    агачларым    К (күлмәк)    К > Г    күлмәгем    күлмәкләрем    П (туп)    П > Б    тубым    тупларым    Й (малай)    Й > Е    малаем    малайларым    И (әби)    И + Е    әбием    әбиләрем    Ь (сәгать)    Ь > Е      сәгатем    сәгатьләрем    У (су)    + -ы/-е    суым    суларым    Ю (аю)    + -ы/-е    аюым    аюларым  8. Напишите существительные с аффиксом принадлежности 1-го лица единственного числа (минем). а) Апа, бакча, алма, чана, тәлинкә, булмә, сөлге. б) Кул, иптәш, өстәл, кыз, йорт, сеңел. в) Күлмәк, калак, бүрек, ишек, курчак, чәчәк, кунак. г) Туп, мәктәп, китап, җавап. д) Малай, сарай, попугай, өй, абый, чәй. е) Әби, әти, әни, песи, ипи, бәби. 9. Напишите сущестительные из упражнения № 8 с аффиксами принадлежности 1-го лица во множественном числе. Например: Апа — апалар — апаларым. 10. Напишите по образцу. Используйте слова из упражнения № 8. Үрнәк: Минем апам, минем матур апам, минем матур апаларым. 11. Напишите по образцу. Үрнәк: 2 яңа күлмәк — минем 2 яңа күлмәгем. Яраткан укытучы. 3 кечкенә песи. Яңа сәгать. 5 чиста дәфтәр. Кызыклы китап. Матур курчак. 12. Переведите. Мои 5 хороших друзей. Моя любимая семья. Моя новая кукла. Мои учителя. Моя умная собака. Мои грязные руки. 13. Выберите из скобок подходящие по смыслу слова и напишите с нужным окончанием. Минем ... тәмле түгел.    Минем ... әле бик карт түгел. Минем 2 ... дөрес түгел. Минем ... пычрак түгел, чиста. (Куллар, бабай, җавап, чәй). Упражнения 8-9. а) Апам – апаларам, бакчам – бакчаларам, алмам – алмаларам, чанам – чаналарам, тәлинкәм – тәлинкәләрем, булмәм – бүлмеләрем, сөлгем – сөлгеләрем. б) Кулам – кулаларам, иптәшем – иптәшләрем, өстәлем – өстәләрем, кызым – кызларым, йортым – йортларым, сеңелем – сеңеләрем. в) Күлмәгем – күлмәкләрем, калагым – калакларым, бүрегем – бүрекләрем, ишегем – ишекләрем, курчагым  – курчакларым, чәчәгем – чәчәкләрем, кунагым – кунакларым. г) Тубым – тупларым, мәктәбем – мәктәпләрем, китабым – китапларым, җавабым – җавыпларым. д) Малаем – малайларым, сараем – сарайларым, попугаем – попугайларым, өем – өйләрем, абыем – абыйларым, чәем – чәйләрем. е) Әбием – әбиләрем, әтием – этиләрем, әнием – эниләрем, песием – песиләрем, ипием – ипиләрем, бәбием – бебиләрем. 10. Минем кечкенә балам – минем кечкенә балаларым – мои маленькие дети; минем яраткан сеңелем – минем яраткан сеңелләрем – мои любимые младшие сёстры; минем чәй калагым – минем чәй калакларым – мои чайные ложки; минем кайнар ашым – минем кайнар ашларым – мои горячие супы; минем дөрес җавабым – минем дөрес җавапларым – мои правильные ответы; минем акыллы малаем – минем акыллы малайларым – мои умные мальчики. 11. Яраткан укытучы – минем яраткан укытучым. 3 кечкенә песи – минем 3 кечкенә песием. Яңа сәгать – минем яңа сәгатем. 5 чиста дәфтәр – минем 5 чиста дәфтәрем. Кызыклы китап – минем кызыклы китабым. Матур курчак – минем матур курчагым. 12. Мои 5 хороших друзей. – Минем 5 яхшы дустым. Моя любимая семья. – Минем яраткан гаиләм. Моя новая кукла. – Минем яңа курчагым. Мои учителя. – Минем укытучыларым. Моя умная собака. – Минем акыллы этем. Мои грязные руки. – Минем пычрак кулларым. 13. Минем  чәем тәмле түгел.    Минем бабаем әле бик карт түгел. Минем 2 җавабым  дөрес түгел. Минем кулларым пычрак түгел, чиста.

[_Swetlana]

Склонение существительных с аффиксом принадлежности 2-го лица ед. числа

Сущ. на конечную	Аффикс	Синең  ед. ч.	мн.ч.
гласную (бала)	-ң	балаң	балаларың
согласную (дәфтәр)	-ың/-ең	дәфтәрең	дәфтәрләрең
К (кашык)	К > Г	кашыгың	кашыкларың
П (мэктэп)	П > Б	мәктәбең	мәктәпләрең
Й (бабай)	Й > Е	бабаең	бабайларың
И (әти)	И + Е	әтиең	әтиләрең
Ь (сәгать)	Ь > Е	сәгатең	сәгатьләрең
У (су)	+ -ы	суың	суларың
Ю (бию, аю)	+ -е/-ы	биюең, аюың	биюләрең, аюларың

14. Переведите.
Синең көчле абыең.    Синең яраткан дәресең.
Синең акыллы этең.    Синең дөрес җавабың.
Синең яңа дустың.      Синең иске сәгатең.

15. Напишите словосочетания из упр. № 14 во множественном числе.
Урнәк: Синең көчле абыең — синең көчле абыйларың.

16. Вместо точек напишите подходящие по смыслу слова.
Синең чиста ... .          Синең кайнар ... .
Синең дөрес ... .        Синең яңа ... .
Синең яраткан ... .      Синең иске ....
Синең кирәкле ....      Синең карт ... .

Минем ...м бар (юк). — У меня есть (нет) ... .
Минем ...м күп (әз/аз). — У меня много (мало) ... .

17. Составьте предложения по образцу, используя знакомые слова.
Урнәк: Минем кечкенә песием бар. Ә синең кечкенә песиең бармы? – Әйе (юк), минем кечкенә песием бар (юк).

18. Напишите по образцу, используя данные словосочетания.
Урнәк: Минем дә күлмәгем яңа, синең дә күлмәгең яңа.
Дөрес җавап. Яхшы мәктәп. Чиста күлмәк. Акыллы укучы. Кечкенә сеңел.

19. Переведите. Напишите по образцу.
Урнәк: Минем чиста дәфтәрләрем күп. Ә синең чиста дәфтәрләрең күпме?
Хорошие друзья. Интересные книги. Красивые рисунки.

20. Ответьте на вопросы.
1) Синең гаиләң дусмы?
2) Абыең (апаң) бармы?
3) Синең йортың зурмы?
4) Синең бүлмәң яктымы?
5) Мәктәбең еракмы?
6) Дусларың күпме?
7) Классташларың яхшымы?
8) Билгеләрең начар түгелме?
9) Буш вакытың (свободное время) бармы?

Упражнения
14-15. Синең көчле абыең (абыйларың). – Твой сильный старший брат. 
Синең яраткан дәресең (дәресләрең). – Твой любимый урок.
Синең акыллы этең (этләрең). –  Твой умный пёс. 
Синең дөрес җавабың (җавапларың). – Твой правильный ответ.
Синең яңа дустың (дусларың). – Твой новый друг.   
Синең иске сәгатең (сәгатьләрең). – Твои старые часы.
16.
Синең чиста дәфтәрең .    Синең кайнар ашың .
Синең дөрес җавабың .    Синең яңа күлмәгең.
Синең яраткан энең.          Синең иске бүрегең.
Синең кирәкле китабың.  Синең карт бабаең.

17. Минем кечкенә оныгым бар. Ә синең кечкенә оныгың бармы? – Юк, минем кечкенә оныгым юк. У меня есть маленький внук. У тебя есть маленький внук? Нет, у меня нет маленького внука.
Минем чиста дәфтәрләрем бар. Ә синең чиста дәфтәрләрең бармы? – Әйе, минем чиста дәфтәрләрем бар.
Минем матур келәмем бар.  Ә синең матур келәмең бармы? – Әйе, минем матур келәмем бар.
Минем кайнар чәем бар. Ә синең кайнар чәең бармы? – Юк, минем кайнар чәем юк.

18. Минем дә җавабым дөрес, синең дә җавабың дөрес.
Минем дә мәктәбем яхшы, синең дә мәктәбең яхши.
Минем дә күлмәгем чиста, синең дә күлмәгең чиста.
Минем дә укучым акыллы, синең дә укучың акыллы.
Минем дә сеңелем кечкенә, синең дә сенелең кечкенә.

19. Минем яхшы дусларым күп. Ә синең яхшы дусларың күпме? – У меня много хороших друзей. А у тебя много хороших друзей?
Минем кирәкле китапларым күп. Ә синең кирәкле китапларың күпме? – У меня много интересных книг. А у тебя много интересных книг?
Минем матур рәсемләрем күп. Ә синең матур рәсемләрең күпме? – У меня много красивых рисунков. А у тебя много красивых рисунков?

20. Ответьте на вопросы.
1) Синең гаиләң дусмы? – Әйе, минем гаиләм дус. Да, моя семья дружная.
2) Абыең (апаң) бармы? – Юк, минем абыем (апам) юк. Нет, у меня нет старших братьев и сестёр.
3) Синең йортың зурмы? – Юк, минем йортым зур түгел. Нет, мой дом небольшой.
4) Синең бүлмәң яктымы? – Әйе, минем бүлмәм якты. Да, моя комната светлая.
5) Мәктәбең еракмы? – Әйе, мәктәбем ерак. Да, моя школа далеко.
6) Дусларың күпме? – Әйе, дусларым күп. Да, у меня много друзей.
7) Сыйныфташларың яхшымы? –  Әйе, сыйныфташларым яхшы.
8) Билгеләрең начар түгелме?  – Әйе, билгеләрем начар түгел. Да, мои отметки неплохие.
9) Буш вакытың (свободное время) бармы? – Юк, буш вакытым аз. Нет, у меня мало свободного времени.

[_Swetlana]

Склонение существительных с аффиксом принадлежности 3-го лица единственного числа

Сущ. на конечную	Аффикс	Аның  ед. ч.	Аның мн.ч.
гласную (бакча)	-сы/-се	бакчасы	бакча+лар+ы
согласную (идән)	-ы/-е	идәне	идән+нәр+е
К (уенчык)	К > Г	уенчыгы	уенчык+лар+ы
П (китап)	П > Б	китабы	китап+лар+ы
Й (малай)	Й > Е	малае	малай+лар+ы
И (әби)	И + СЕ	әбисе	әби+ләр+е
Ь (кәгазь)	Ь > Е	кәгазе	кәгазь+ләр+е
У (су)	+ -ы/-е	суы	су+лар+ы
Ю (бию)	+ -ы/-е	биюе	бию+ләр+е

ЗАПОМНИТЕ: песи, ипи, бәби – аның песие, ипие, бәбие.

21. Допишите нужные окончания. Переведите.
а) Аның бакча... зур.  б) Аның тәлинкә... матур.
Аның апа... шаян.            Аның гаилә... дус.
Аның алма... баллы.      Аның бүлмә... кечкенә.
Аның чана ... яңа.            Аның тәрәзә... чиста.

22. Напишите словосочетания, употребляя аффиксы принадлежности 3 л. ед. ч. (аның).
Урындык ватык (сломан). Чәй кайнар. Сәгать иске. Дус яхшы.

23. Напишите во множественном числе.
Үрнәк: Аның чиста дәфтәре юк. – Аның чиста дәфтәрәләре юк.
1) Аның җавабы дөрес түгел. 2) Аның әбисе карт түгел.
3) Аның дусты начар түгел. 4) Аның укытучысы усал түгел.

24. Допишите нужные окончания и подходящие по смыслу слова из скобок.
Аның яңа йорт......?    Аның бер җава(п)......түгел.
Аның чә(й)......түгел.    Аның бер эне... әле ... .
Аның яңа дуслар......?  Аның күлмә(к)... бик ... .
(Кечкенә, зур, дөрес, кайнар, яхшы, матур.)

25. Переведите. Ответьте отрицательно.
Его стул не сломанный? Его ответы правильные?
Ее сестра тоже здесь? Его новая школа хорошая?

26. Напишите по образцу.
Үрнәк: Минем дә җавабым дөрес түгел, синең дә җавабың дөрес түгел, ә аның җавабы дөресме?
Гаилә зур түгел. Хата юк. Попугай бар. Күлмәк яңа.

27. Переведите.
1) Его папа очень сильный и умный. 2) Его новая собака не злая. 3) У него нет плохих друзей. 4) Его новый велосипед очень красивый. 5) У него мало свободного времени.

Упражнения
21. а) Аның бакчасы зур. – Его сад большой. 
Аның апасы шаян. – Его старшая сестра резвая.           
Аның алмасы баллы. – Его яблоко медовое.     
Аның чанасы яңа. – Его санки новые.           
б) Аның тәлинкәсе матур. – Его тарелка красивая.
Аның гаиләсе дус. – Его семья дружная.
Аның бүлмәсе кечкенә. – Его комната маленькая.
Аның тәрәзәсе чиста. – Его окно чистое.

22. Урындыкы ватык. Чәе кайнар. Сәгате иске. Дусты яхшы.

23. 1) Аның җаваплары дөрес түгел. 2) Аның әбиләре карт түгел.
3) Аның дуслары начар түгел. 4) Аның укытучылары усал түгел.

24. Аның яңа йорты зурмы?        Аның бер җавабы дөрес түгел.
      Аның чәе кайнар түгел.          Аның бер энесе әле кечкенә.
      Аның яңа дуслары яхшымы?  Аның күлмәге бик матур.

25. Его стул не сломанный? – Урындыкы ватык түгелме? Юк, урындыкы ватык түгел.
Ее сестра тоже здесь? – Апасы дә мондамы? Юк, монда апасы юк.
Его ответы правильные? – Җаваплары дөресме? Юк, җаваплары дөрес түгел.
Его новая школа хорошая? – Яңа мәктәбе яхшымы? Юк, яңа мәктәбе яхшы түгел.

26. Минем дә гаиләм зур түгел, синең дә гаиләң зур түгел, ә аның гаиләсе зурмы?
Минем дә хатам юк, синең дә хатаң юк, ә аның хатасы бармы?
Минем дә тутый кошым бар, синең дә тутый кошың бар, ә аның тутый кошы бармы?
Минем күлмәгем яңа, синең күльмегең яңы, ә аның күлмәге яңамы?

27. 1) Его папа очень сильный и умный. – Әтисе бик көчле һәм акыллы.
2) Его новая собака не злая. – Яңа эте усал түгел.
3) У него нет плохих друзей. – Ночар дуслары юк.
4) Его новый велосипед очень красивый. – Яңа велосипеды бик матур.
5) У него мало свободного времени. – Буш вакыты аз.

[_Swetlana]

Склонение существительных с аффиксами принадлежности 1 л. мн. ч.

Сущ. на конечную	Аффикс	Безнең (наш, наша,     наше, наши) ед. ч.	Безнең мн.ч.
гласную (көзге)	-быз/-без	көзгебез	көзгеләребез
согласную (агач)	-ыбыз/-ебез	агачыбыз	агачларыбыз
К (чынаяк)	К > Г	чынаягыбыз	чынаякларыбыз
П (китап)	П > Б	китабыбыз	китапларыбыз
Й (өй)	Й > Е	өебез	өйләребез
И (ипи)	И + Е	ипиебез	ипиләребез
Ь (шигырь)	Ь > Е	шигыребез	шигырьләребез
У (су)	+ -Ы/-Е	суыбыз	суларыбыз
Ю (бию)	+ -Ы/-Е	аюыбыз	аюларыбыз

28. Напишите слова, добавляя аффиксы принадлежности 1 л. мн. ч. (безнең).
а) Су, песи, бала, тәрәзә, чана, елга, укучы.
б) Вакыт, кибет, кул, көн, дәрес, йорт, эш.
в) Курчак, туп, өй, малай, табигать (природа), шигырь.

29. Измените словосочетания по образцу.
Үрнәк: Безнең якын дустыбыз. – Безнең якын дусларыбыз.
Калын урман. Чиста шәһәр. Киң урам. Йомшак диван.  Кечкенә сеңел. Биек тау. Тирән елга.

30. Поставьте вместо точек подходящие слова.
Яхшы ...ларыбыз.    Дөрес ...ларыбыз.
Пычрак ...ләребез.  Йомшак ...нарыбыз.
Биек ...ларыбыз.      Яшел ...нәребез.
Чиста ...ләребез.    Яңа ...ләребез.

31. Составьте и запишите предложения, употребляя слова: есть, нет, много, мало.
Үрнәк: Безнең яхшы дусларыбыз күп.
Акча, фатир, туганнар (родственники), дәреслек.

32. Поставьте вместо точек подходящие слова.
1) Соңгы вакытта безнең ... начар ашый. 2) Безнең ... яңа түгел, иске. 3) Безнең ... һәрвакыт бик кызык була. 4) Безнең ... күп эшли, ул көчле. 5) Безнең ... ерак яши.

Упражнения
28. а) Суыбыз, песиебез, балабыз, тәрәзәбез, чанабыз, елгабыз, укучыбыз.
б) Вакытыбыз, кибетебез, кулыбыз, көнебез, дәресебез, йортыбыз, эшебез.
в) Курчагыбыз, тубыбыз, өебез, малаебыз, табигатебез (природа), шигыребез.

29. Измените словосочетания по образцу.
Үрнәк: Безнең якын дустыбыз. – Безнең якын дусларыбыз.
Калын урман. – Безнең калын урманнарыбыз. Чиста шәһәр. – Безнең чиста шәһәрләребез. Киң урам. – Безнең киң урамнарыбыз. Йомшак диван. – Безнең йомшак диваннарыбыз. Кечкенә сеңел. – Безнең кечкенә  сеңелләребез. Биек тау. – Безнең биек тауларыбыз. Тирән елга. – Безнең тирән елгаларыбыз.

30. Поставьте вместо точек подходящие слова.
Яхшы дусларыбыз.            Дөрес җывапларыбыз.
Пычрак тәлинкәләребез.  Йомшак диваннарыбыз.
Биек тауларыбыз.              Яшел келәмнәребез.
Чиста дәфтәрләребез.      Яңа ичекләребез.

31. Акча, фатир, туганнар (родственники), дәреслек.
Безнең акчабыз күп.
Безнең фатирыбыз зур түгел.
Безнең туганнарыбыз аз.
Безнең яхшы дәреслекләребез күп.
32.
Инфинитив = корень+аффикс времени+ падежное окончание

Инфинитив	Имя действия	+ форма	- форма
аша+р+га	ашау	ашый	ашамый
бул+ыр+га	булу	була	булмый
эш +лә+р+гә	эшләү	эшли	эшләми
яшә+р+гә	яшәү	яши	яшәми

1) Соңгы вакытта безнең тутый кошыбыз начар ашый. – Последнее время наш попугай плохо кушает.
2) Безнең түбәбез яңа түгел, иске. – Наша крыша не новая, старая.
3) Безнең дәресләребез һәрвакыт бик кызык була. – Наши уроки всегда будут очень интересными.
4) Безнең күршебез күп эшли, ул көчле. – Наш сосед много работает, он сильный.
5) Безнең улыбыз ерак яши. – Наш сын живёт далеко.

[_Swetlana]

Склонение существительных с аффиксами принадлежности 2 л. мн. ч.

Сущ. на конечную	Аффикс	Сезнең (наш, наша,     наше, наши) ед. ч.	Сезнең мн.ч.
гласную (бүлмә)	-гыз/-гез	бүлмәгез	бүлмәләрегез
согласную (авыл)	-ыгыз/-егез	авылыгыз	авылларыгыз
К (күзлек)	К > Г	күзлегегез	күзлекләрегез
П (туп)	П > Б	тубыгыз	тупларыгыз
Й (абый)	Й > Е	абыегыз	абыйларыгыз
И (песи)	И + Е	песиегез	песиләрегез
Ь (кәгазь)	Ь > Е	кәгазегез	кәгазьләрегез
У (су)	+ -Ы/-Е	суыгыз	суларыгыз
Ю (бию)	+ -Ы/-Е	биюегез	биюләребез

33. Напишите слова, добавляя аффиксы принадлежности 2 л. мн. ч. (сезнең).
а) Эшләпә, тәлинкә, җөмлә, күрше (сосед), акча, бала.
б) Исем, кием, каләм, бәйрәм, туган көн, урын (место).
в) Табиб (врач), ишек , уенчык, кунак, онык (внук).
г) Бабай, малай, өй, чәй, көй (мелодия).
д) Бию, тау, су, табигать, песи, әби, бәби.

34. Измените данные словосочетания по образцу и запишите.
Үрнәк: Сезнең яңа күршегез.– Сезнең яңа күршеләрегез.
Яхшы табиб. Начар билге. Матур бию. Күңелле бәйрәм.

35. Переведите.
Ваша умная дочь.          Ваши хорошие соседи.
Ваши красивые цветы. Ваш маленький мальчик.
Ваши новые часы.          Ваши старые друзья.

36. Переведите.
Ваша дочь не здесь. Ваш чай не холодный? Ваш дом очень красивый. Вот ваши книги. Это не ваше место. Ваша семья очень дружная.

37. Измените данные словосочетания по образцу и запишите.
Үрнәк: Безнең йортыбыз яңа, ә сезнең йортыгыз яңамы?
Мәктәп яхшы. Вакыт аз. Җаваплар дөрес. Авыл ерак түгел. Эш күп.

38. Переведите. Составьте вопросительные предложения.
Ваш стул. Ваши гости. Ваша одежда. Ваш день рождения. Ваши игрушки. Ваш класс.

39. Тәрҗемә итегез.
Сезнең ... бар (юк).– У вас есть (нет) ... .
1) У вас есть деньги? 2) У вас есть интересные книги? 3) У вас очень хороший сын? 4) Сегодня у вас есть время? 5) Почему у вас нет времени? 6) Сколько времени у вас есть? 7) У вас есть такие большие школы? 8) У вас есть 2 близких друга? 9) Сколько у вас детей? 10) У вас нет картошки?

40. Тәрҗемә итегез.
Сездә – у вас.
1) Моя мама у вас? 2) Наша большая кастрюля не у вас? 3) Наш котенок не у вас? 4) У вас всегда весело? 5) Ваша бабушка зимой всегда живет у вас? 6) Ваши соседи часто бывают у вас? 7) У вас всегда много гостей.

41. Тәрҗемә итегез.
Сезнең ... күп (әз).– У вас много (мало) ... .
1) Сезнең яхшы дусларыгыз күпме? 2) Сезнең бүген ни өчен вакытыгыз юк? 3) Бүген эшегез күпме? 4) Сезнең һәрвакыт сүзегез күп була. 5) Авылда сезнең туганнарыгыз күпме? 6) Ни өчен бүген сезнең дәресләрегез бик аз? 7) Сезнең акчагыз аз түгелме?

42. Тәрҗемә итегез.
1) У вас времени всегда мало? 2) У вас мало нужных людей. 3) У вас картошки много? 4) У вас всегда много полезных советов. 5) У вас мало друзей? 6) У вас мало ошибок. 7) У вас много детей? 8) Почему у вас мало работы? 9) У вас всегда так мало уроков?

43. Допишите предложения.
Чөнки – потому что, шуңа күрә – поэтому.
а) Сезнең шәһәрегез бик чиста, чөнки .... Сезнең шәһәрегез бик чиста, шуңа күрә ....
б) Сезнең җавапларыгыз һәрвакыт дөрес, чөнки .... Сезнең җавапларыгыз һәрвакыт дөрес, шуңа күрә ....

Биремнәр
33. Напишите слова, добавляя аффиксы принадлежности 2 л. мн. ч. (сезнең).
а) Эшләпәгез, тәлинкәгез, җөмләгез, күршегез, акчагыз, балагыз.
б) Исемегез, киемегез, каләмегез, бәйрәмегез, туган көнегез, урыныгыз.
в) Табибыгыз, ишегегез , уенчыгыгыз, кунагыгыз, оныгыгыз.
г) Бабаегыз, малаегыз, өегез, чәегез, көегез.
д) Биюегез, тауыгыз, суыгыз, табигатегез, песиегез, әбиегез, бәбиегез.

34. Сезнең яхшы табибларыгыз. Сезнең начар билгеләрегез. Сезнең матур биюләрегез. Сезнең күңелле бәйрәмнәрегез.

35. Переведите.
Ваша умная дочь. – Сезнең акыллы кызыгыз.
Ваши хорошие соседи. – Сезнең яхшы  күршеләрегез.
Ваши красивые цветы. – Сезнең матур чәчәкләрегез.
Ваш маленький мальчик. – Сезнең кечкене малаегыз.
Ваши новые часы. – Сезнең яңа сәгатегез.
Ваши старые друзья. – Сезнең иске дусларыгыз.

36. Ваша дочь не здесь. – Монда сезнең кызыгыз юк.
Ваш чай не холодный? – Сезнең чәегез салкын түгелме?
Ваш дом очень красивый. – Сезнең өегез бигрәк матур.
Вот ваши книги. – Бу сезнең китапларыгыз.
Это не ваше место. – Бу урын сезнеке түгел.
Это не ваше место, а Маратово. – Бу урын сезнеке түгел, ә Маратныкы.
Ваша семья очень дружная. – Сезнең гаиләгез бик дус.

37. Безнең мәктәбебез яхшы, ә сезнең мәктәбегез яхшымы?
Безнең вакытыбыз аз, ә сезнең вакытыгыз азмы?
Безнең җавапларыбыз дөрес, ә  сезнең җавапларыгыз дөресме?
Безнең авылыбыз ерак түгел, ә сезнең авылыгыз еракмы?
Безнең эшебез күп, ә сезнең эшегез күпме?

38. Сезнең урындыгыгыз ватык түгелме? – Ваш стул не сломан?
Сезнең кунагыгыз ерак яшиме? – Ваши гости живут далеко?
Сезнең киемегез  җылымы? – Ваша одежда тёплая?
Сезнең туган көнегез кайчан була? / Сезнең туган көнегез кайчан? – Когда будет ваш день рождения?
Бу сезнең уенчыкларыгыз түгелме? – Это не ваши игрушки?
Сезнең классыгыз дусмы? – Ваш класс дружный?

39. 1) У вас есть деньги? – Сезнең акчагыз бармы?
2) У вас есть интересные книги? – Сезнең кызыклы китапларыгыз бармы?
3) У вас очень хороший сын? – Сезнең улыгыз бик яхшымы?
4) Сегодня у вас есть время? – Сезнең бүген вакытыгыз бармы?
5) Почему у вас нет времени? – Сезнең ни өчен вакытыгыз юк?
6) Сколько времени у вас есть? – Сезнең ничә вакытыгыз бар?
7) У вас есть такие большие школы? – Сезнең шундый зур мәктәпләрегез бармы?
8) У вас есть 2 близких друга? – Сезнең 2 якын дустыгыз бармы?
9) Сколько у вас детей? – Сезнең ничә балагыз бар?
10) У вас нет картошки? – Сезнең бәрәңгегез юкмы?

40. 1) Моя мама у вас? – Әнием сездәме? – Әйе, бездә.
2) Наша большая кастрюля не у вас? – Зур кәстрүлебез сездә түгелме? – Әйе, бездә.
3) Наш котенок не у вас? – Мәчебезнең баласы сездә түгелме? - Юк, бездә түгел.
4) У вас всегда весело? – Сездә һәрвакыт күңеллеме? – Юк, һәрвакыт түгел.
5) Ваша бабушка зимой всегда живет у вас? – Әбиегез  кышын һәрвакыт сездә яшиме? – Әйе, һәрвакыт.
6) Ваши соседи часто бывают у вас? – Күршеләрегез сездәме еш була?
7) У вас всегда много гостей. – Сездә һәрвакыт кунагыгыз күп.

41. 1) Сезнең яхшы дусларыгыз күпме? – У вас много хороших друзей?
2) Сезнең бүген ни өчен вакытыгыз юк? – Почему сегодня у вас нет времени?
3) Бүген эшегез күпме? – Сегодня у вас много работы?
4) Сезнең һәрвакыт сүзегез күп була. – Вы всегда многословны.
5) Авылда сезнең туганнарыгыз күпме? – В деревне у вас много родственников?
6) Ни өчен бүген сезнең дәресләрегез бик аз? – Из-за чего у вас сегодня очень (так) мало уроков?
7) Сезнең акчагыз аз түгелме? – У вас не мало денег?

42. 1) У вас времени всегда мало? – Сезнең һәрвакыт вакытыгыз азмы?
2) У вас мало нужных людей. – Сезнең кирәкле кешеләрегез әз.
3) У вас картошки много? – Сезнең бәрәңгегез күпме?
4) У вас всегда много полезных советов. – Сезнең һәрвакыт файдалы киңәшегез күп.
5) У вас мало друзей? – Сезнең дусларыгыз азмы?
6) У вас мало ошибок. – Сезнең хаталарыгыз аз.
7) У вас много детей? – Сезнең балаларыгыз күпме?
8) Почему у вас мало работы? – Сезнең ни өчен (нишләп) эшегез әзме?
9) У вас всегда так мало уроков? – Сезнең һәрвакыт дәресләрегез шул кадәр әзме? / Сезнең һәрвакыт дәресләрегез шундый азмы?

43. а) Сезнең шәһәрегез бик чиста, чөнки беркем дә чүпләми.
б) Сезнең җавапларыгыз һәрвакыт дөрес, чөнки сез тырыш укучылар.
Сезнең җавапларыгыз һәрвакыт дөрес, шуңа күрә билгегез әфарин.

[_Swetlana]

Склонение существительных с аффиксами принадлежности 3 л. мн. ч.

Сущ. на конечную	Аффикс	Аларның (их)  ед. ч.	Аларның мн.ч.
гласную (акча)	-сы/-се	акчасы	акчалары
согласную (кием)	-ы/-е	киеме	киемнәре
К (балык)	К > Г	балыгы	балыклары
П (китап)	П > Б	китабы	китаплары
Й (чәй)	Й > Е	чәе	чәйләре
И (әби)	И + СЕ	әбисе	әбиләре
Ь (шигырь)	Ь > Е	шигыре	шигырьләре
У (су)	+ -ы/-е	суы	сулары
Ю (аю)	+ -ы/-е	аюы	аюлары

44. Спишите существительные, добавляя аффиксы принадлежности 3 л. мн. ч. (аларның).
а) Китапханә, чаңгы, бүлмә, чана, хикәя, җөмлә.
б) Туган тел, дәфтәр, хат, сүз, фатир.
в) Җавап, чүп (мусор), яулык (платок), үрдәк, көй (мелодия), туй (свадьба), кәгазь (бумага).

45. Составьте с данными словами вопросы и ответьте на них по образцу.
Үрнәк: Аларның фатиры зурмы? – Юк, аларның фатиры бик зур түгел.
Бакча, җавап, күрше, туган, шәһәр.

46. Переведите.
1) Аларның туган көннәре кайчан? 2) Аларның фатиры ничә бүлмә? 3) Аларның авылы бик еракмы? 4) Аларның улы кайда укый? 5) Аларның машинасы бармы?

47. Поставьте вместо точек слова, данные в скобках.
Аларның ... татарча яхшы белә. Аларның ... тәмле аш пешерә. Аларның ... сөт күп бирәме? Аларның ... яхшы спортчы. (Абый, балалар, әни, сыер.)

48. Спросите, есть ли у них:
Машина, квартира, огород, время, дети.

49. Спросите, много ли у них:
Хороших друзей, работы, книг, времени, денег.

50. Переведите правильно. Выделите аффиксы.
Аларның китабы. – Аларның китаплары.
Аларның кызы.– Аларның кызлары.
Аның кызы.– Аның кызлары.

51. Переведите.
Его комната. Его комнаты. Их комната. Их комнаты.

52. Переведите. Кебек – как.
Шикәр кебек ак.      Әни кебек якын.
Аю кебек көчле.        Кар кебек салкын.
Чәчәк кебек матур.  Лимон кебек сары.

53. Переведите.
Большой, как медведь. Холодный, как лед.
Вкусная, как ягода.        Веселый, как клоун.
Хитрая, как лиса.            Мягкая, как трава.

54. Переведите.
1) Монда аларның йорты кебек зур тагын бер йорт бар. 2) Аларның әтисе кебек көчле кешеләр күп түгел. 3) Аларның директоры кебек тырыш директор юк. 4) Аларның шәһәре кебек яңа шәһәрләр берничә. 5) Аларның сүзләре кебек яхшы сүзләр әйтегез.

55. Переведите.
1) У них сколько дочерей (есть)? 2) Почему у них всегда нет времени? 3) У них есть маленький ребенок. 4) Их город еще молодой, поэтому там мало транспорта. 5) Их соседи, как и мои родители, работают здесь. 6) Их дни рождения летом.

Биремнәр
44. Аларның китапханәләре, чаңгылары, бүлмәләре, чаналары, хикәяләре, җөмләләре.
б) Туганнары, телләре, дәфтәрләре, хатлары, сүзләре, фатирлары.
в) Җаваплары, чүпләре, яулыклары, үрдәкләре, көйләре, туйлары, кәгазьләре.

45. Аларның фатиры зурмы? – Юк, аларның фатиры бик зур түгел.
Аларның бакчасы зурмы? –  Юк, аларның  бакчасы бик зур түгел.
Аларның җавапы дөресме? – Әйе, аларның җавапы дөрес.
Аларның күршесе яхшымы? – Әйе, аларның күршесе яхшы.
Аларның туганнары күпме? – Юк, аларның туганнары аз.
Аларның шәһәре чистамы? – Юк, аларның шәһәре чиста тугел.

46. 1) Аларның туган көннәре кайчан? – Когда их дни рождения?
2) Аларның фатиры ничә бүлмә? – Сколько комнат в их квартире?
3) Аларның авылы бик еракмы? – Их деревня очень далеко?
4) Аларның улы кайда укый? – Их сын где учится?
5) Аларның машинасы бармы? – У них есть машина?

47. Поставьте вместо точек слова, данные в скобках.
Аларның абые татарча яхшы белә.
Аларның әнисе тәмле аш пешерә.
Аларның сыеры сөт күпме бирә?
Аларның балалары яхшы спортчы.

48. Аларның машинасы бармы? – У них есть машина?
Аларның фатиры бармы? – У них есть квартира?
Аларның бакчасы бармы? – У них есть сад?
Аларның вакыты бармы? – У них есть время?
Аларның балалары бармы? – У них есть дети?

49. Спросите, много ли у них:
Аларның яхшы дуслары күпме? – У них много хороших друзей?
Аларның эше күпме? – У них много работы?
Аларның китаплары күпме? – У них много книг?
Аларның вакыты күпме? – У них много времени?
Аларның акчасы күпме? – У них много денег?

50. Аларның китабы. – Аларның китаплары. – Их книга, их книги.
Аларның кызы.– Аларның кызлары. – Их дочь, их дочери.
Аның кызы.– Аның кызлары. – Его дочь, его дочери.

51. Его комната. – Аның бүлмәсе.
Его комнаты. – Аның бүлмәләре.
Их комната. – Аларның бүлмәсе.
Их комнаты. – Аларның бүлмәләре.

52. Шикәр кебек ак. – Белый как сахар.           
Әни кебек якын. – Близкий как мать.
Аю кебек көчле. – Сильный как медведь.           
Кар кебек салкын. – Как снег холодный.
Чәчәк кебек матур. – Красивый как цветок.       
Лимон кебек сары. – Жёлтый как лимон.

53. Большой, как медведь. - Аю кебек зур.
Холодный, как лед. - Боз кебек салкын.
Вкусная как ягода. - Җиләк кебек төмле.
Веселый как клоун. – Шамакай кебек күңелле.
Хитрая как лиса. – Төлке кебек  хәйләкәр.         
Мягкая как трава. – Үлән кебек йомшак.

54. 1) Монда аларның йорты кебек зур тагын бер йорт бар. – Здесь есть ещё один дом, большой, как их дом.
2) Аларның әтисе кебек көчле кешеләр күп түгел. – Мало людей, сильных, как их отец.
3) Аларның директоры кебек тырыш директор юк. –  Нет директора, энергичного, как их  директор.
4) Аларның шәһәре кебек яңа шәһәрләр берничә. – Несколько городов новы, как их город.
5) Аларның сүзләре кебек яхшы сүзләр әйтегез. – Говорите слова, добрые, как их слова.

55. 1) У них сколько дочерей (есть)? – Аларның ничә кызлары бар?
2) Почему у них всегда нет времени? – Аларның ни өчен гел вакыты юкмы?
3) У них есть маленький ребенок. – Аларның кечкенә баласы бар.
4) Их город еще молодой, поэтому там мало транспорта. – Аларның шәһәрәсе әле яңа,  шуңа күрә анда транспорты аз.
5) Их соседи, как и мои родители, работают здесь. – Монда аталарам кебек аларның күршеләре эшли(ләр).
6) Их дни рождения летом. – Аларның туган көннәры җәен.

[_Swetlana]

ИСЕМНЕҢ КИЛЕШ БЕЛӘН ТӨРЛӘНЕШЕ
(Склонение имен существительных по падежам)

ИСЕМНӘРНЕҢ ИЯЛЕК КИЛЕШЕНДӘ ТӨРЛӘНЕШЕ
(Склонение имен существительных в притяжательном падеже)

Притяжательный падеж выражает принадлежность одного предмета кому-либо (платье мамы), отношение части к целому (ножка стола), поэтому в притяжательнном падеже после существительного обязательно употребляется зависящее от него другое имя существительное с аффиксом принадлежности 3 л. единственного числа.
Например: Классның тәрәзәсе, укучының эше.
Использование аффиксов притяжательного падежа -ның/-нең в современном татарском языке не всегда обязательно. В особой степени это касается имен собственных.
Например: Тукай урамы   (улица Тукая), Татарстан почтасы (почта Татарстана).

Падежные вопросы 

Кемнең? – Кого? Чей?	Нәрсәнең?  – Чего?
Кемебезнең? – Кого (нашего)?	Нәрсәбезнең?  – Чего (нашего)?
Кемегезнең? – Кого (вашего)?	Нәрсәгезнең?  – Чего (вашего)?

Падежные окончания: -ның/-нең.

56. Переведите.
а) Кемнең? Әтинең, балаларның, кешеләрнең, кунакның.
б) Нәрсәнең? Мәктәпнең, йортның, өстәлнең, гаиләнең.
в) Нәрсәнең? Этнең, песинең, кошның, бозауның, куянның.

57. Переведите. Найдите слова в форме притяжательного падежа. На какой вопрос они отвечают?
Наиләнең гаиләсе.      Дамирның песие.
Укучының дәфтәре.   Әтинең дусты.
Кызның курчагы.        Малайларның тубы.

58. Замените существительные из упр. № 57 в притяжательном падеже местоимениями аның или аларның.
Үрнәк: Наиләнең гаиләсе – аның гаиләсе.

59. Переведите. Найдите слова в форме притяжательного падежа. На какой вопрос они отвечают? Замените их местоимениями.
Кабинетның ишеге.   Бакчаның чәчәкләре.
Мәктәпнең көзгесе.   Өстәлнең аяклары.
Өйнең тәрәзәләре.     Күлмәкнең төсе.

60. Поставьте вместо точек нужные окончания. Переведите.
Республика... шәһәрләре.    Фатирлар... бүлмәләре.
Шәһәр... йортлары.                Бүлмәләр... тәрәзәләре.
Йортлар... фатирлары.         Тәрәзәләр... пыялалары.

61. Поставьте вместо точек нужные окончания. Переведите.
а) Мәктәпнең бакча... Әтинең акча... . Дилиянең гаилә... . Кызның чана... . Бүлмәнең тәрәзә... .
б) Укучының кита(п)... Балаларның ту(п)... . Әбинең кала(к)... . Әнинең күлмә(к)... . Күршенең мала(й)...

62. Вместо точек вставьте подходящие существительные и нужные окончания. Переведите.
а) ...ның каләм... , ...нең сәгат(ь)... , ...ның исем... , ...нең фатир... .
б) ...нең тәлинкә... , ...ның чә(й)... , ...ның бүлмә... , ...нең апа... .

63. Напишите ответы на вопросы.
1) Кемнең җаваплары дөрес? 2) Кемнең билгеләре яхшы? 3) Нәрсәнең койрыгы озын?
4) Кемнең буш вакыты юк? 5) Нәрсәнең төсе ак? 6) Кемнең әнисе сатучы?

64. Спишите предложения, вставляя вместо точек слова, данные в скобках.
1) Алиянең ... ерак түгел. 2) Әтинең ... бик авыр. 3) Күрше Илдарның ... – укытучы.
4) Яңа кибетнең ... матур. 5) Күлнең ... чиста түгел. 6) Күршеләрнең ... усал.
(Су, әни, мәктәп, исем, эш, эт.)

65. Переведите.
Ножка стола, дневник ученика, мама Саши, улицы города, деревья сада, цветы бабушки, дети соседей.

66. Найдите существительные в форме притяжательного падежа и напишите их во множественном числе.
1) Кунакның вакыты юк. 2) Сыерның сөте майлы. 3) Гармунның тавышы матур. 4) Төлкенең койрыгы озын һәм йомшак. 5) Елганың суы пычрак. 6) Җиңүченең күңеле шат.

67. Допишите окончания. Переведите.
Кәҗә... сөт... күп түгел.         Ат... йон... кыска.   
Тавык... чебиләр... сары.     Сарык... йон... йомшак.
Әтәч... койры(к)... матур.     Каз... муен... озын.
Эт... тавыш... усал.                 Төлке... күзләр... хәйләкәр.

68. Ответьте на вопросы.
Үрнәк: Нәрсәнең төсе ак? – Карның, кәгазьнең, чәчәкнең.
Нәрсәнең төсе яшел? Нәрсәнең койрыгы озын? Нәрсәнең тәме (вкус) баллы? Нәрсәнең чебиләре бар?

69. Переведите.
Минем апамның дуслары күп. Синең апаңның дуслары күп. Аның апасының дуслары күп. Безнең апабызның дуслары күп. Сезнең апагызның дуслары күп. Аларның апасының дуслары күп.

70. Просклоняйте по образцу упр. № 69.
1) Минем шәһәремнең кешеләре яхшы.
2) Минем мәктәбемнең бакчасы матур.

71. Переведите. Составьте предложения.
Китабымның битләре.      Мәктәбебезнең укытучылары.
Кызыгызның туган көне.   Этенең төсе.
Фатирларының ишеге.       Дусларыңның ярдәме.

72. Дополните другими существительными.
Әниемнең тавышы, ...          Әтисенең машинасы, ...
Апамның вакыты, ...              Күршеләрегезнең эте, ...
Фатирының бүлмәләре, ...   Бакчаларының яшелчәләре, ...

73. Переведите. Составьте предложения.
Друг моего отца.                 Огород моего соседа.
Велосипед моего брата.    Люди моего города.
Платок моей мамы.            Окна моей комнаты.

74. Переведите. Составьте предложения.
Помощь твоей сестры.   Сказки твоей бабушки.
Голос твоего деда.           Хвост твоей собаки.
Ученики твоей школы.    Цвет твоего пальто.

75. Допишите нужные окончания.
1) Аның апа... исеме бик матур. 2) Бу аның бүлмә... тәрәзәсе түгел. 3) Аның кита(п)... битләре чиста. 4) Аның яңа бүре(к)... төсе кара. 5) Аның попуга(й)... тавышы матур түгел.

76. Поставьте вместо точек нужные слова и окончания. Переведите.
а) ...сенең машина... . б)   ...ының чалбар... .
...сының күзләр... .             ...ының ту(й)... .
...сының җиләкләр... .       ...енең вакыт... .
...сенең бәлеш... .               ...енең сәгат(ь)... .

77. Переведите.
1) Дом его старшей сестры. 2) Директор ее школы. 3) Друзья его отца. 4) Оценки его друга. 5) Улицы ее города. 6) Адрес ее бабушки.

78. Напишите по образцу. Переведите.
Үрнәк: Күршеләренең оныклары (внуки их соседей). –  Күршеләренең оныгы (внук их соседей).
1) Бакчасының агачлары. 2) Туганнарының балалары. 3) Китабының битләре. 4) Уң кулының бармаклары. 5) Әбисенең әкиятләре. 6) Әнисенең сүзләре.

79. Переведите.
1) Татарстаныбызның табигате бик матур. 2) Чишмәләре-безнең суы тәмле. 3) Урманнарыбызның һавасы чиста. 4) Кешеләребезнең күңеле яхшы.

80. Ответьте на вопросы.
 1) Нәрсәбезнең урамнары киң һәм чиста?
2 ) Кемебезнең 3 баласы бар? 
3) Кемебезнең бүген вакыты юк? 
4) Нәрсәбезнең җиләкләре әле яшел?
5) Кемебезнең күзләре начар күрә? 
6) Нәрсәбезнең башкаласы – Казан шәһәре?

81. Поставьте вместо точек подходящие слова.
...бызның ...лары.                            ...бызның ...сы.
...бызның ...ләре.                             ...безнең ...се.
...безнең ...нары.                             ...бызның ...ы.
...безнең ...нәре.                               ...безнең ...е.

82. Переведите.
1) Дочь нашей старшей сестры. 2) Старший брат нашей матери. 3) Работа нашего отца. 4) Игрушки нашего ребенка. 5) Имя нашего президента. 6) Гости нашего праздника. 7) Оценки нашего сына.

83. Переведите.
1) Сезнең песиегезнең төсе матур икән. 2) Мәктәбегезнең укучылары тәртиплеме? 3) Апагызның исеме ничек? 4) Сыерыгызның сөте тәмле. 5) Подъездыгызның идәннәре пычрак.

84. Поставьте вместо точек слова, отвечающие на вопросы.
(Кемегезнең?) ... чалбары пычрак.
(Кемегезнең?) ... бүреге җылы.
(Кемегезнең?) ... уенчыклары күп икән.
(Кемегезнең?) ... караваты йомшак.

85. Ответьте на вопросы.
1) Әниегезнең өчпочмаклары һәрвакыт шулай тәмле буламы?
2) Балаларыгызның мәктәбе еракмы?
3) Сыйныфның укучылары дусмы?
4) Әбиегезнең пенсиясе зурмы?
5) Бабагызның сәламәтлеге яхшымы?
6) Фатирыгызның бүлмәләре яктымы?

86. Переведите.
1) Окна вашей квартиры. 2) Деревья вашего сада. 3) Реки вашей республики. 4) Игрушки вашего ребенка. 5) Дом вашей бабушки. 6) Праздники вашего города.

87. Поставьте вместо точек нужные слова и окончания.
...гызның тавыш...     ...гызның мунча...
...гезнең киңәш...       ...гезнең эшче...
...гезнең бәйрәм...     ...гызның файда...

88. Переведите. Составьте предложения.
Паркларының агачлары. Йортларының түбәсе. Шәһәрләренең бәйрәмнәре. Телевизорларының тавышы. Кибетләренең сатучылары. Авылларының болыннары.

89. Переведите. Составьте предложения.
Дневник их сына. Ошибки их учеников. Полотенце их бабушки.
Дверь их комнаты. Часы их брата. Отдых их семьи.

90. Переведите.
1) Азатның күршеләренең улы телевизор күп карый, шуңа күрә аның күзләре начар күрә. 2) Укучыларның җаваплары дөрес, чөнки алар яхшы укыйлар. 3) Малайларның туплары инде иске, чөнки көн саен футбол уйныйлар. 4) Татарларның милли ризыклары бик тәмле. 5) Туганнарның яңа йортлары әле әзер түгел.

[_Swetlana]

Биремнәр
56. а) Әтинең - отца, балаларның - детей, кешеләрнең - людей, кунакның - гостя.
б) Мәктәпнең - школы, йортның - дома, өстәлнең - стола, гаиләнең -семьи.
в) Этнең - собаки, песинең - кошки, кошның - птицы, бозауның - телёнка, куянның - зайца.

57-58. Наиләнең гаиләсе. – Аның гаиләсе. Семья Наиля. Кемнең?
Дамирның песие. – Аның песие. Кошка Дамира. Кемнең?
Укучының дәфтәре. – Аның дәфтәре. Тетрадь ученика. Кемнең?   
Әтинең дусты. – Аның дусты. Друг отца. Кемнең?
Кызның курчагы. – Аның курчагы. Кукла дочери.  Кемнең?
Малайларның тубы. – Аларнаның тубы. Мяч мальчиков. Кемнең?

59. Кабинетның ишеге. – Аның ишеге. Дверь кабинета. Нәрсәнең?   
Бакчаның чәчәкләре. – Аның чәчәкләре. Цветы сада. Нәрсәнең?   
Мәктәпнең көзгесе. – Аның көзгесе. Зеркало школы. Нәрсәнең?     
Өстәлнең аяклары.– Аның аяклары. Ножки стола. Нәрсәнең? 
Өйнең тәрәзәләре. – Аның тәрәзәләре. Окна дома. Нәрсәнең?   
Күлмәкнең төсе. – Аның төсе. Расцветка платья. Нәрсәнең?   

60. Республиканың шәһәрләре. – Города республики.   
Шәһәрнең йортлары. – Здания города.               
Йортларның фатирлары. – Квартиры домов.           
Фатирларның бүлмәләре. – Комнаты квартир.
Бүлмәләрнең тәрәзәләре. – Окна комнат.
Тәрәзәләрнең пыялалары. – Стёкла окон.

61. а) Мәктәпнең бакчасы – сад школы. Әтинең акчасы – деньги отца.
Дилиянең гаиләсе – семья Дилии. Кызның чанасы – санки девочки.
Бүлмәнең тәрәзәсе – окно комнаты.
б) Укучының китабы – книга ученика. Балаларның тубы – мяч детей.
Әбинең калагы – ложка бабушки. Әнинең күлмәге – платье мамы.
Күршенең малае – мальчик соседей.

62. а) Укучының каләме – карандаш ученика, эненең сәгате – часы младшего брата, дусның исеме – имя друга , күршенең фатиры – квартира соседа.
б) Әбинең тәлинкәсе – тарелка бабушки, бабайның чәе – чай дедушки,
балаларның бүлмәсе –  комната детей, әнинең апасы – мамина тётя (сестра).

63. 1) Кемнең җаваплары дөрес? – Дамирның җаваплары дөрес.
2) Кемнең билгеләре яхшы? – Гүзәлнең билгеләре яхшы.
3) Нәрсәнең койрыгы озын? – Төлкенең койрыгы озын.
4) Кемнең буш вакыты юк? – Аның буш вакыты юк.
5) Нәрсәнең төсе ак? – Куяның төсе кышын ак.
6) Кемнең әнисе сатучы? – Алмазның әнисе сатучы.

64. 1) Алиянең мәктәбе ерак түгел.
2) Әтинең эше бик авыр.
3) Күрше Илдарның әнисе – укытучы.   – Мать соседа Ильдара - учитель. (сосед Ильдар)
4) Яңа кибетнең исеме матур.
5) Күлнең суы чиста түгел.
6) Күршеләрнең эте усал.

65. Ножка стола – өстәлнең аякы, дневник ученика – укучының көндәлеке, мама Саши – Искәндернең әнисе, улицы города – шәһәрнең урамлары, деревья сада – бакчаның агачлары, цветы бабушки – әбинең чәчәкләре, дети соседей – күршеләрнең балалары.

66. 1) Кунакларның вакыты юк. 2) Сыерларның сөте майлы. 3) Гармунларның тавышы матур. 4) Төлкеләрнең койрыгы озын һәм йомшак. 5) Елгаларның суы пычрак. 6) Җиңүчеләрнең күңеле шат.

67. Кәҗәнең сөте күп түгел. – У козы немного молока.          
Тавыкның чебиләре сары. –  Цыплята курицы жёлтые.   
Әтәчнең койрыгы матур. – Хвост петуха красивый.     
Этнең тавышы усал. – Голос собаки злобный.             
Атның йоны кыска. – Шерсть лошади короткая.
Сарыкның йоны йомшак. – Шерсть овцы мягкая.
Казның муены озын. – Шея гуся длинная.
Төлкенең күзләре хәйләкәр. – Глаза лисы хитрые.

68. Нәрсәнең төсе яшел? – Урманның, тутыйның, кыярның.
Нәрсәнең койрыгы озын? – Төлкенең, атның, песинең.
Нәрсәнең тәме (вкус) баллы? – Шәфталунең, өрекнең, армутның.
Нәрсәнең чебиләре бар? – Тавыкның, казның, үрдәкнең.

69. Минем апамның дуслары күп. – У моей старшей сестры много друзей.
Синең апаңның дуслары күп. – У твоей старшей сестры много друзей. 
Аның апасының дуслары күп. – У его старшей сестры много друзей. 
Безнең апабызның дуслары күп. – У нашей старшей сестры много друзей. 
Сезнең апагызның дуслары күп. – У вашей старшей сестры много друзей. 
Аларның апасының дуслары күп. – У их старшей сестры много друзей.

70. 1) Минем шәһәремнең кешеләре яхшы. – Люди моего города хорошие.
Синең шәһәреңнең кешеләре яхшы. – Люди твоего города хорошие.
Аның шәһәренең кешеләре яхшы. – Люди его города хорошие.
Безнең шәһәребезнең кешеләре яхшы. – Люди нашего города хорошие.
Сезнең шәһәрегезнең кешеләре яхшы. – Люди вашего города хорошие.
Аларның шәһәренең кешеләре яхшы. – Люди их города хорошие.

2) Минем мәктәбемнең бакчасы матур. – Сад моей школы красивый.
Синең мәктәбеңнең бакчасы матур. – Сад твоей школы красивый.
Аның мәктәбенең бакчасы матур. – Сад его школы красивый.
Безнең мәктәбебезнең бакчасы матур. – Сад нашей школы красивый.
Сезнең мәктәбегезнең бакчасы матур. – Сад вашей школы красивый.
Аларның мәктәбенең бакчасы матур. – Сад их школы красивый.

71. Китабымның битләре сары.– Страницы моей книги жёлтые.     
Кызыгызның туган көне күңелле. – День рождения вашей дочери весёлый.   
Фатирларының ишеге тимер. – Двери их квартир железные.       
Мәктәбебезнең укытучылары яхшы. – Учителя нашей школы добрые.
Этенең төсе ак. – Цвет его собаки белый.
Дусларыңның ярдәме кадерле. – Помощь его друзей драгоценна.

72. Әниемнең тавышы, җыры.          Әтисенең машинасы, ау мылтыгы.
Апамның вакыты, дәресләре.            Күршеләрегезнең эте, тәкәсе.
Фатирының бүлмәләре, тәрәзәләре.  Бакчаларының яшелчәләре, җимешләре.

73. Друг моего отца. – Әтиемнең дусы күнелле.               
Велосипед моего брата. – Энемнең велосипеды яңа.   
Платок моей мамы. – Әниемнең  яулыгы матур.         
Огород моего соседа. –  Күршемнең яшелчә бакчасы бик зур.
Люди моего города. – Шәһәремнең кешеләре яхшы.
Окна моей комнаты. – Бүлмәмнең тәрәзәләре чиста.

74. Помощь твоей сестры. – Апаңның ярдәме бик зур. 
Голос твоего деда. – Бабаеңың тавышы ягымлы.       
Ученики твоей школы. – Мәктәбеңнең укучылары тырыш. 
Сказки твоей бабушки. – Әбиеңнең әкиятләре кызыклы.
Хвост твоей собаки. – Этеңнең койрыгы кыска.
Цвет твоего пальто. – Синең пальтоңның төсе матур икән.

75. 1) Аның апасының исеме бик матур.
2) Бу аның бүлмәсенең тәрәзәсе чиста түгел.
3) Аның китабының битләре чиста.
4) Аның яңа бүрегенең төсе кара.
5) Аның тутыеның тавышы матур түгел.

76. а) Әтисенең машинасы. – Машина его отца.     
Апасының күзләре. – Очки его тёти.
Бакчасының җиләкләре. – Ягоды его сада.       
Әбисенең бәлеше. – Беляш его бабушки.                   .
Кунагының чалбары. – Брюки его гостя.     
Дустының туе. – Свадьба его друга.
Сеңеленең вакыты. – Время его сестры.
Абыеның сәгате. – Часы его дяди.         

77. 1) Дом его старшей сестры. – Апасының өе.
2) Директор ее школы. – Мәктәбенең директоры.
3) Друзья его отца. – Әтисенең дуслары.
4) Оценки его друга. – Дустының билгеләре.
5) Улицы ее города. – Шәһәренең урамнары.
6) Адрес ее бабушки. – Әбисенең адресы.

78. 1) Бакчасының агачлары (деревья их сада). – Бакчасының агачы (дерево их сада).
2) Туганнарының балалары (дети их родственников). –  Туганнарының баласы (ребёнок их родственников).
3) Китабының битләре (страницы его книги). –  Китабының бите (страница его книги).
4) Уң кулының бармаклары (пальцы его правой руки). –  Уң кулының бармакы (палец его правой руки).
5) Әбисенең әкиятләре (сказки её бабушки). – Әбисенең әкияте (сказка её бабушки).
6) Әнисенең сүзләре (слова его матери). – Әнисенең сүзе (слово его матери).

79. 1) Татарстаныбызның табигате бик матур. – Природа нашего Татарстана очень красива.
2) Чишмәләребезнең суы тәмле. – Вода наших родников вкусная.
3) Урманнарыбызның һавасы чиста. –  Воздух наших лесов чист.
4) Кешеләребезнең күңеле яхшы. – Душа наших людей добрая.

80. 1) Нәрсәбезнең урамнары киң һәм чиста? – Шәһәребезнең урамнары киң һәм чиста.
2 ) Кемебезнең 3 баласы бар? – Дусларыбызның 3 баласы бар.
3) Кемебезнең бүген вакыты юк? – Улыбызның бүген вакыты юк.
4) Нәрсәбезнең җиләкләре әле яшел? – Карлыганыбызның җиләкләре яшел әле.
5) Кемебезнең күзләре начар күрә? – У кого из нас глаза плохо видят? Әбибезнең күзләре начар күрә.
6) Нәрсәбезнең башкаласы – Казан шәһәре? Казан шәһәре Татарстаныбызның башкаласы.

81. Абыебызның дуслары.       Авылбызның бакчасы.
Кызбызның күлмекләре.         Әниебезнең энесе.
Шәһәрбезнең урамнары.         Урманбызның аюы.
Кәҗәбезнең бәрәннәре.         Өебезнең тәрәзәләре.

[_Swetlana]

82. 1) Дочь нашей старшей сестры. – Апабызның кызы.
2) Старший брат нашей матери. – Әниебезнең абые.
3) Работа нашего отца. – Әтиебезнең эше.
4) Игрушки нашего ребенка. – Балабызның уенчыклары.
5) Имя нашего президента. – Президентыбызның исеме.
6) Гости нашего праздника. – Бәйрәмебезнең кунаклары.
7) Оценки нашего сына. – Улыбызның билгеләре.

83. 1) Сезнең песиегезнең төсе матур икән. – Окрас вашей кошки, оказывается, красивый.
2) Мәктәбегезнең укучылары тәртиплеме? – Ученики вашей школы дисциплинированные?
3) Апагызның исеме ничек? – Как имя вашей старшей сестры?
4) Сыерыгызның сөте тәмле. – Молоко их коровы вкусное.
5) Подъездыгызның идәннәре пычрак.– Полы их подъезда грязные.

84. Кемегезнең?
Энегезнең чалбары пычрак. – Брюки вашего младшего брата грязные.
Балагызның бүреге җылы. – Шапочка вашего ребёнка тёплая.
Кызыгызның уенчыклары күп икән. – У вашей дочери, оказывается, много игрушек.
Әбиегезнең караваты йомшак. – Кровать вашей бабушки мягкая.

85. 1) Әниегезнең өчпочмаклары һәрвакыт шулай тәмле буланмы? – Учпочмаки вашей бабушки всегда такие вкусные? – Әйә, һәрвакыт.
2) Балаларыгызның мәктәбе еракмы? – Школа ваших детей далеко? – Юк, ерак тугел.
3) Классыгызның укучылары дусмы? – Ученики вашего класса дружные? – Әйә, дус.
4) Әбиегезнең пенсиясе зурмы? – Пенсия вашей бабушки большая? – Юк, зур түгел.
5) Бабаегызның сәламәтлеге яхшымы? – Ваш дедушка в добром здравии? – Рәхмәт, ярыйсы.
6) Фатирыгызның бүлмәләре яктымы? – Комнаты вашей квартиры светлые? – Әйә, якты.

86. 1) Окна вашей квартиры. – Булмәгезнең тәрәзәләре.
2) Деревья вашего сада. – Бакчагызның агачлары.
3) Реки вашей республики. – Республикагызның елгалары.
4) Игрушки вашего ребенка. – Балагызның уенчыклары.
5) Дом вашей бабушки. – Әбиегезнең йорты.
6) Праздники вашего города. – Шәһәрегезнең бәйрәмләре.

87. Кураегызның тавышы матур.     Бабаегызның мунчасы иске.
Әбиегезнең киңәше файдалы.         Остаханәгезнең эшчесе яшь.
Шәһәрегезнең бәйрәм күңелле.       Партнёрыгызның файдасы зур.

88. Паркларының агачлары зур. – Деревья его парков большие.
Йортларының түбәсе кызыл.– Крыши её домов красные.
Шәһәрләренең бәйрәмнәре күңелле. – Праздники её городов весёлые.
Телевизорларының тавышы каты. – Голоса их телевизоров громкие.
Кибетләренең сатучылары әдәпле. – Продавцы его магазинов вежливые.
Авылларының болыннары яшел. – Луга её деревень зелёные.

89. Дневник их сына. – Улының көндәлеге.
Ошибки их учеников. –  Укучыларының хаталары.
Полотенце их бабушки. – Әбисенең сөлгесе.
Дверь их комнаты. – Бүлмәсенең ишеге.
Часы их брата. – Абаеның сәгате.
Отдых их семьи. – Гаиләсенең ялы.

90. 1) Азатның күршеләренең улы телевизор күп карый, шуңа күрә аның күзләре начар күрә. – Сын соседедей Азата много смотрит телевизор, поэтому его глаза плохо видят.
2) Укучыларның җаваплары дөрес, чөнки алар яхшы укыйлар. – Ответы учеников правильные, потому что они хорошо учатся.
3) Малайларның туплары инде иске, чөнки көн са́ен футбол уйныйлар. – Мячи мальчиков уже старые, потому что каждый день в футбол играют.
4) Татарларның милли ризыклары бик тәмле. – Татарская национальная кухня очень вкусная.
5) Туганнарның яңа йортлары әле әзер түгел. – Новые дома родственников ещё не готовы.

[_Swetlana]

ИСЕМНӘРНЕҢ УРЫН-ВАКЫТ КИЛЕШЕНДӘ ТӨРЛӘНЕШЕ
(Склонение имен существительных в местно-временном падеже)

Местно-временной падеж обозначает место или время нахождения предмета или события.
Падежные вопросы   

Кайда? – Где?	Кайчан? – Когда?
Кемдә? – У кого?	Нәрсәдә? – В чем?

Падежные    окончания
                           

	Слова на конечный    глухой согласный		Слова на конечный    звонкий согласный или гласный
на твёрдое   произношение	на мягкое   произношение	на твёрдое   произношение	на мягкое   произношение
-та	-тә	-да	-дә
Китапта   (в книге)	Кибеттә   (в магазине)	Урманда   (в лесу)	Өстәлдә    (на столе)
Кунакта    (в гостях)	Иптәштә    (у товарища)	Балада    (у ребенка)	Сеңелдә    (у сестренки)

(Из уч. Ф.С. Сафиуллиной "Татарский язык. Самоучитель")
Местно-временной падеж выражает место действия,
соответствуя русскому предложному падежу с предлогами в и на.
Әнием авылда яши. –  Мать живет в деревне.
Без урманда ял иттек. –  Мы отдыхали в лесу.
Рөстәм мәктәптә эшли. –  Рустем работает в школе.
Кроме того, местно-временной падеж выражает лицо, у которого пребывает другое лицо или предмет.
Без Миргалимовларда кунакта булдык. –  Мы были в гостях у Миргалимовых.
Китап Суфияда. –  Книга у Суфии.
Этот падеж может выражать и время действия тех или иных событий, при этом могут употребляться слова ел (год), ай (месяц), көн (день), атна (неделя), вакыт (время).
Без майда очраштык. –  Мы встретились в мае.
Сентябрьдә дәресләр башлана. –  В сентябре начинаются занятия.
Ул 1930 елның декабрь аенда туган. –  Он родился в декабре 1930 года.
Киләсе атнада имтихан була. –  На следующей неделе будет экзамен.

ТАРТЫМЛЫ ИСЕМНӘРНЕҢ УРЫН-ВАКЫТ КИЛЕШЕНДӘ ТӨРЛӘНЕШЕ
(Склонение существительных с аффиксами принадлежности в местно-временном падеже)
   

	Берлек сан
	1 зат (минем)	2 зат (синең)	3 зат (аның)
Б. к. (Нәрсә?)	йортым    бүлмәм	йортың    бүлмәң	йорты    бүлмәсе
У.-в. к. (Кайда?)	йортымда    бүлмәмдә	йортыңда    бүлмәңдә	йортында   бүлмәсендә
	Күплек сан
	1 зат (безнең)	2 зат (сезнең)	3 зат (аларның)
Б. к. (Нәрсә?)	йортыбыз    бүлмәбез	йортыгыз    бүлмәгез	йортлары    бүлмәләре
У.-в. к. (Кайда?)	йортыбызда    бүлмәбездә	йортыгызда    бүлмәгездә	йортларында   бүлмәләрендә

91. Переведите. Объясните употребление падежных окончаний.
а) (Кайда?) Кибеттә, урманда, эштә, дәрестә, үләндә, өстәлдә.
б) (Нәрсәдә ?) Тәлинкәдә, тартмада, чынаякта, кәстрүлдә.
в) (Кемдә?) Малайларда, укытучыда, күршеләрдә, кызда.
г) (Кайчан?) Өч көндә, биш сәгатьтә, ун минутта, бер айда, ике атнада.

92. Напишите существительные в местно-временном падеже.
а) Фатир, кул, бакча, атна, ай, басу, Казан, Чаллы.
б) Күл, өй, бүлмә, әби, өстәл, дәфтәр, киштә, келәм.
в) Халык, агач, баш, дус, ашъяулык, кунак.
г) Көндәлек, мәктәп, чиләк, эш, кибет, сәгать.

93. Поставьте существительные в местно-временном падеже и запишите по пунктам:
1) -та: ...
2) -тә: ...
3) -да: ...
4) -дә: ...
Калак, боз, яңгыр, ботка, сөт, урам, үлән, җир, болын, ашханә, агач, чәчәк, җиләк, йорт.

94. Дайте отрицательные ответы.
Үрнәк: Әти эштәме? – Юк, әти эштә түгел, ул өйдә.
1) Лилия кибеттә эшлиме? 2) Көндәлек укытучыдамы?
3) Сораулар тактадамы? 4) Акча кесәдәме?

95. Напишите по образцу. Переведите.
Үрнәк: Кем кайда эшли? Пешекче ашханәдә эшли.
а) Укытучы. Сатучы. Инженер. Табиб. Китапханәче.
б) Кибет. Шифаханә. Мәктәп. Завод. Китапханә.

96. Напишите ответы по образцу.
Үрнәк: Сатучы мәктәптә эшлиме? – Юк, сатучы мәктәптә түгел, ул кибеттә эшли.
Укытучы базарда эшлиме? Табиб мәктәптә эшлиме?
Очучы машинада очамы? Автобус суда йөриме?
Аш тәлинкәдә пешәме? Бала өстәлдә йоклыймы?

97. Ответьте на вопросы.
Укучылар кайда укыйлар? Балык кайда йөзә? Песи кайда яши?
Кош кайда оча? Алмалар кайда үсәләр? Су анасы кайда яши?

98. Дополните ответы.
Агачлар кайда үсәләр? Урманда, ...
Балалар кайда уйныйлар? Урамда, ...
Кешеләр кайда яшиләр? Шәһәрләрдә, ...
Балалар кайчан ял итәләр? Июньдә, ....

99. Ответьте на вопросы.
1) Көндәлек кемнәрдә була? 2) Класс журналы кемдә була?
3) Гаиләдә акча кемдә була? 4) Кармак кемнәрдә була?

100. Добавьте окончания. Переведите.
1 гасыр... 100 ел.  1 ел... 12 ай.  1 ай... 30 көн.  1 ай... 4 атна.
1 атна... 7 көн.  1 тәүлек... 24 сәгать.  1 сәгать... 60 минут.  1 минут... 60 секунд.

101. Переведите.
1) В декабре 31 день. 2) В феврале 28  или 29 дней. 3) В ноябре 30 дней.
4) В году сколько дней? 5) Сколько дней в неделе? 6) Сколько детей в классе?
7) В городе сколько школ? 8) В школе сколько учеников? 9) В 1-ом классе сколько уроков?

102. Запомните. Переведите.
Кайда?
Минем дәфтәремдә, дәфтәрләремдә.
Синең дәфтәреңдә, дәфтәрләреңдә.
Аның дәфтәрендә,  дәфтәрләрендә.
Безнең дәфтәребездә, дәфтәрләребездә.
Сезнең дәфтәрегездә, дәфтәрләрегездә.
Аларның дәфтәрендә, дәфтәрләрендә.

103. Просклоняйте существительные по образцу.
Үрнәк: Бакчада, бакчамда, бакчаларымда.
Җавапта, күршедә, дуста, кулда, бүлмәдә.

104. Переведите.
1) Уң кулымда – калак, сул кулымда – ипи, тәлинкәмдә – аш.
2) Бүлмәмдә телевизор юк. 3) Җавабымда хата бармы?
4) Көндәлегемдә яхшы билгеләр генә. 5) Рәсемемдә агачлар да, чәчәкләр дә бар.
6) Күлмәгемдә бер төймә юк. 7) Өстәлемдә кирәкле китап юк.

105. Переведите.
а) В моем доме. На моем столе. В моей стране. В моей тетради.
б) У моих хороших друзей. У моих новых соседей. У моих умных учителей.

106. Переведите.
1) В моем шкафу только нужные книги. 2) Твой мяч у моего брата.
3) Почему ваши тетради на моем столе? 4) Летом я живу у моей бабушки.
5) Их новый адрес есть у моей сестры. 6) В моей руке не твой учебник.

[_Swetlana]

Биремнәр
91. а) (Кайда?) Кибеттә – в магазине, урманда – в лесу, эштә – на работе, дәрестә – на уроке, үләндә – в траве, өстәлдә – на столе.
б) (Нәрсәдә ?) Тәлинкәдә – в тарелке, тартмада – в ящике, чынаякта – в чашке, кәстрүлдә – в кастрюле.
в) (Кемдә?) Малайларда – у мальчиков, укытучыда – у учителя, күршеләрдә – у соседей, кызда – у дочери.
г) (Кайчан?) Өч көндә – в три дня, биш сәгатьтә – за 5 часов, ун минутта – за 10 минут, бер айда – в месяц, ике атнада – в 2 недели.

92. а) Фатирда, кулда, бакчада, атнада, айда, басуда, Казанда, Чаллыда.
б) Күлдә, өйдә, бүлмәдә, әбидә, өстәлдә, дәфтәрдә, киштәдә, келәмдә.
в) Халыкта, агачта, башта, дуста, ашъяулыкта, кунакта.
г) Көндәлектә, мәктәптә, чиләктә, эштә, кибеттә, сәгатьтә.

93. 1) Калакта, агачта, йорта.
2) Сөттә, чәчәктә, җиләктә.
3) Бозда, яңгырда, боткада, урамда, болында.
4) Үләндә, җирдә, ашханәдә.

94. 1) Лилия кибеттә эшлиме? – Юк, ул мәктәпте эшли.
2) Көндәлек укытучыдамы? – Юк, ул миндә.
3) Сораулар тактадамы? –  Юк, алар дәфтәрдә.
4) Акча кесәдәме? – Юк, акча сумкада.

95. Кем кайда эшли? – Кто где работает?
Пешекче ашханәдә эшли. – Повар работает в столовой.
Укытучы мектәптә эшли. – Учитель работает в школе.
Сатучы кибеттә эшли. – Продавец работает в магазине.
Инженер заводды эшли. – Инженер работает на заводе.
Табиб  шифаханәдә эшли. – Врач работает в поликлинике.
Китапханәче китапханәдә эшли. - Библиотекарь работает в библиотеке.

96. Укытучы базарда эшлиме? – Юк, укытучы базарда түгел, ул мәктәптә эшли.
Табиб мәктәптә эшлиме? – Юк, табиб мәктәптә түгел, ул шифаханәдә эшли.
Очучы машинада очамы? – Юк, очучы самолётта оча.
Автобус суда йөриме? – Юк, автобус юлда йөри.
Аш тәлинкәдә пешәме? – Юк, аш кәстрүлдә пешә.
Бала өстәлдә йоклыймы? – Юк, бала караватты йоклый.

97. Укучылар кайда укыйлар? –  Укучылар мәктәптә укыйлар.
Балык кайда йөзә? – Балык суда йөзә.
Песи кайда яши? – Песи өйдә яши.
Кош кайда оча? – Кош зәңгәр күктә оча.
Алмалар кайда үсәләр? – Алмалар бакчада үсәләр.
Су анасы кайда яши? – Су анасы елгада һәм күлдә яши.

98. Агачлар кайда үсәләр? Урманда, бакчада.
Балалар кайда уйныйлар? Урамда, өйдә.
Кешеләр кайда яшиләр? Шәһәрләрдә, авылларда.
Балалар кайчан ял итәләр? Июньдә, июльдә, августта.

99. 1) Көндәлек кемнәрдә була? Көндәлек укучыда була.
2) Класс журналы кемдә була? Класс журналы укытучыда була.
3) Гаиләдә акча кемдә була?  Гаиләдә акча хатын-кызда була.
4) Кармак кемнәрдә була? Кармак балыкчыларда була.

100. 1 гасырда 100 ел. – В веке сто лет. 1 елда 12 ай. – В году 12 месяцев. 
1 айда 30 көн. – В месяце 30 дней.  1 айда 4 атна. – В месяце 4 недели.
1 атнада 7 көн. – В неделе 7 дней. 1 тәүлектә 24 сәгать. – В сутках 24 часа. 
1 сәгатьтә 60 минут. – В часе 60 минут.  1 минутта 60 секунд. – В минуте 60 сек.

101. 1) В декабре 31 день. – Декабрьдә 31 көн.
2) В феврале 28  или 29 дней. – Февральдә 28 я 29 көн.
3) В ноябре 30 дней. – Ноябрьдә 30 көн.
4) В году сколько дней? – Бер елда ничә көн?
5) Сколько дней в неделе? – Бер атнада ничә көн?
6) Сколько детей в классе? – Сыйныфта ничә бала?
7) В городе сколько школ? – Шәһәрдә ничә мәктәп?
8) В школе сколько учеников? – Мәктәптә ничә укучы?
9) В 1-ом классе сколько уроков? – Беренче сыйныфта ничә дәрес?

102. Минем дәфтәремдә, дәфтәрләремдә. – В моей тетради, моих тетрадях.
Синең дәфтәреңдә, дәфтәрләреңдә. – В твоей тетради, в твоих тетрадях.
Аның дәфтәрендә,  дәфтәрләрендә. – В его тетради, в их тетрадях.
Безнең дәфтәребездә, дәфтәрләребездә. – В нашей тетради, в наших тетрадях.
Сезнең дәфтәрегездә, дәфтәрләрегездә. – В вашей тетради, в ваших тетрадях.
Аларның дәфтәрендә, дәфтәрләрендә. – В их тетради, в их терадях.

103. Җавапта, җавапамда, җавапларымда.
Күршедә,  күршемдә, күршеләремдә.
Дуста, дустымда, дусларымда. 
Кулда, кулымда, кулларымда.
Бүлмәдә, бүлмәмдә, бүлмәләремдә.

104. 1) Уң кулымда – калак, сул кулымда – ипи, тәлинкәмдә – аш.
В правой руке – ложка, в левой – хлеб, в тарелке – суп.
2) Бүлмәмдә телевизор юк. – В моей комнате нет телевизора.
3) Җавабымда хата бармы? – В моём ответе есть ошибка?
4) Көндәлегемдә яхшы билгеләр генә. – В моём дневнике только хорошие отметки.
5) Рәсемемдә агачлар да, чәчәкләр дә бар. – На моём рисунке есть и деревья, и цветы.
6) Күлмәгемдә бер төймә юк. – На моём платье нет одной пуговицы. 
7) Өстәлемдә кирәкле китап юк. – На моём столе нет нужной книги.

105. В моем доме. – Өемдә.   На моем столе. – Өстәлемдә.
В моей стране. – Илемдә.      В моей тетради. – Дәфтәремдә.
У моих хороших друзей. – Яхшы дусларымда.
У моих новых соседей. –    Яңа күршеләремдә.
У моих умных учителей. –  Акыллы укытучыларда.

106. 1. Синең шкафыңда нинди китаплар? - Минем шкафымда кирәкле китаплар гына.
2. Синең тубың кемдә? - Тубым абыемда.
3. Ни өчен сезнең дәфтәрләрегез минем өстәлдә? - Белмим.
4. Син җәен кемдә яшисең? - Мин җәйен әбиемдә яшим.
5. Аларның яңа адресы кемдә бар? – Аларның яңа адресы апамда бар.
6. Синең кулыңда минем дәреслекме? - Юк. Кулымда синең дәреслек түгел. или Дәреслек синеке түгел.

[_Swetlana]

ИСЕМНӘРНЕҢ ЮНӘЛЕШ КИЛЕШЕНДӘ ТӨРЛӘНЕШЕ
(Склонение существительных в направительном падеже)

Направительный падеж обозначает:
1) Предмет или лицо, по направлению к которому совершается действие.
Әни эшкә китә. – Мама уходит на работу.

2) Срок, на который что-либо дается или срок какого-то действия.
Без бер атнага авылга кайтабыз. – Мы на одну неделю едем в деревню.

3) Цену, стоимость предмета.
Мин 100 сумга 1 чиләк җиләк сатып алдым. – Я купил за 100 рублей ведро ягод.

Из "Самоучителя" Ф.С. Сафиуллиной:
Направительный падеж имеет много функций; связывает имя с глаголом, имя с именем прилагательным.
Обозначает тот предмет, по направлению к которому совершается действие или которого достигает предмет;
срок, на который что-либо дается, а также цель, образ действия и т. д.:
университетка килеп җитәргә – дойти до университета,
өйгә керергә – войти в дом,
кышка кайтырга – вернуться к зиме,
өч көнгә бирергә – дать на три дня,
гөмбәгә барырга – идти за грибами,
суга төшәргә – спускаться к воде,
сүзгә бай – словоохотливый,
акчага бай кеше - денежный человек (богат деньгами),
кафедрага кирәк – нужно кафедре и т. д.

Падежные вопросы
   

Кемгә? - кому?	Нәрсәгә? - чему? / на что?
Күпмегә? - на сколько?	Кая? - куда?

Падежные    окончания
                    

Слова на конечный    глухой согласный		Слова на конечный    звонкий согласный или гласный
на твёрдое   произношение	на мягкое   произношение	на твёрдое   произношение	на мягкое   произношение
-ка	-кә	-га	-гә
Урындыкка	Мәктәпкә	Урманга	Тәлинкәгә
Кунакка	Иптәшкә	Балага	Әнигә

107. Поставьте вместо точек окончания направительного падежа.
а) Кемгә? Туганнар... , иптәш... , бабай... , дус... , дуслар... .
б) Нәрсәгә? Җавап... , аш... , су... , чәй... , ботка... , эш... .

108. Переведите.
Ребенку, детям, в школу, школе, на урок, в магазин, городу, знакомым, другу, собаке.

ЗАПОМНИТЕ! Слова, обозначающие неодушевленные предметы, переводятся на русский язык двояко в зависимости от ситуации.
Например: Кибеткә – кая? (в магазин), нәрсәгә? (магазину).

109. Поставьте существительные в направительном падеже и переведите.
Урман. Шәһәр. Автобус. Йорт. Мәктәп.

110. Переведите.
1) Без әни белән кибеткә барабыз. – Кибеткә 2 сатучы кирәк.
2) Алсу күрше шәһәргә кунакка бара. – Шәһәргә яңа автобуслар кирәк.
3) Бүлмәгә кермә, анда ремонт бара. – Бу бүлмәгә быел ремонт ясыйбыз.
4) Алар һәр ял көне бакчага баралар. – Бакчага кара җир кирәк.

111. Ответьте на вопросы.
Дәрескә нәрсә кирәк? Балага кем кирәк? Балыкка нәрсә кирәк?
Укучыга нәрсә кирәк? Әтигә нәрсә кирәк? Әбиләргә кем кирәк?

112. Ответьте на вопросы.
Кемнәргә яхшы билгеләр кирәк? Кемнәргә матур курчаклар кирәк?
Кемнәргә футбол тубы кирәк? Кемнәргә тырыш укучылар кирәк? Кемнәргә ярдәм кирәк?

113. Допишите окончания. Переведите.
а) Өстәл... утырма, урындык... утыр. Тәрәзә... карама, такта... кара. Идән... ятма, диван... ят. Такта... язма, дәфтәр... яз.
Укучыга нәрсә кирәк? Әтигә нәрсә кирәк? Әбиләргә кем кирәк?
б) Бу чәчәкләр бабай... түгел, әби... . Әни... әйтмә, әти... генә әйт. Айгөл... сөйләмә, Лилия... сөйлә. Эт... сөт бирмә, песи... бир.

114. Переведите. Поставьте вопросы к выделенным словам.
1) Циркка барыгыз, циркта күңелле.
2) Җиргә утырмагыз, җирдә салкын.

115. Допишите окончания.
1) Урам... чыкмыйбыз, чөнки урам... бүген салкын.
2) Класс... кермәгез, чөнки класс... дәрес бара.
3) Сабантуй... кунак... килегез, чөнки Сабантуй... күңелле.
4) Казан... экскурсия... барабыз, чөнки Казан... матур.

[_Swetlana]

ТАРТЫМЛЫ ИСЕМНӘРНЕҢ ЮНӘЛЕШ КИЛЕШЕНДӘ ТӨРЛӘНЕШЕ
(Склонение существительных с аффиксами принадлежности в направительном падеже)
               

		Берлек сан
	1 зат (минем)	2 зат (синең)	3 зат (аның)
Б. к. (Нәрсә?)	йортым    бүлмәм	йортың    бүлмәң	йорты    бүлмәсе
Ю. к. (Кая?)	йортыма    бүлмәмә	йортыңа    бүлмәңә	йортына   бүлмәсенә
		Күплек сан
	1 зат (безнең)	2 зат (сезнең)	3 зат (аларның)
Б. к. (Нәрсә?)	йортыбыз    бүлмәбез	йортыгыз    бүлмәгез	йортлары    бүлмәләре
Ю. к. (Кая?)	йортыбызга    бүлмәбезгә	йортыгызга    бүлмәгезгә	йортларына   бүлмәләренә

116. Напишите по образцу.
Үрнәк: Әни, әнием, әниемә.
а) Дәфтәр, шәһәр, урам, тәрәзә, чана.
б) Мәктәп, бабай, урындык, дуслар, песи.

117. Переведите. Найдите существительные в форме направительного падежа.
1) Дусларыма киңәш кирәк. 2) Песиемә җылы сөт бирәм. 3) Әниемә гел булышам.
4) Авылга әбиемә хат язам. 5) Апама кунакка барам. 6) Кулларыма су сал әле.

118. Поставьте вместо точек нужные окончания. Переведите.
1) Алия гөлләрем... су сибә. 2) Син ни өчен минем түтәл... суган утыртасың?
3) Мин бәйрәмдә үземнең яраткан укытучы... чәчәкләр бүләк итәм.
4) Әниебез 8 нче Мартка миңа һәм сеңлем... яңа йомшак сөлгеләр бүләк итә.
5) Мин кунакларым... тәмле чәй әзерлим.

119. Переведите. Составьте предложения.
1) В мою комнату. 2) Моему новому другу. 3) Моим добрым соседям.
4) Моей любимой школе. 5) В мой дневник.

120. Переведите.
1) Моей старшей сестре 18 лет. 2) Моей маме нужна хорошая работа.
3) Иди в мою комнату. 4) Не смотри в мою тетрадь. 5) Не кричите на моего друга.

121. Измените слова по образцу и запишите. Переведите.
Үрнәк: Гаилә, гаиләң, гаиләңә.
Абый, куллар, бүләк, киңәш, ярдәм, фатир, сораулар.

122. Переведите. Напишите во множественном числе.
а) Күршеңә, дәфтәреңә, классташыңа, күзеңә, сүзеңә.
б) Җавабыңа, соравыңа, кунагыңа, әтиеңә, дустыңа.

123. Переведите.
В твою тарелку. В твою школу. Твоему городу. Твоим друзьям. На твой стол. В твой город.

124. Допишите нужные окончания.
1) Минем көндәлегемә укытучы 5ле куйды, ә синең көндәле(к)... ничәле куйды?
2) Мин бәйрәмгә әниемә матур чәчәкләр бүләк иттем, ә син әниең... нәрсә бүләк иттең?
3) Минем туган көнемә барлык дусларым да киләләр, ә синең туган көн... киләләрме?

125. Поставьте вместо точек нужные окончания.
1) Минем урын... утырма, үз урын... утыр.
2) Минем дәфтәр... карама, үз дәфтәр... кара.
3) Минем карават... ятма, үз карават... ят.
4) Минем эт... кычкырма, үз эт... кычкыр.

126. Переведите.
1) Скажи спасибо своим (твоим) учителям. 2) Помоги своей (твоей) сестре.
3) Садись на свой (твой) стул. 4) Напиши письмо своей (твоей) бабушке.

127. Поставьте к словам вопросы и измените их по образцу.
Үрнәк: Кемгә? Аның апасына. – Аларның апасына.
Дәү әни. Тәрбияче. Тегүче. Кунак. Дуслар.

128. Замените подчёркнутые существительные местоимениями.
Үрнәк: Малайларның әбисенә. – Аларның әбисенә.
Айгөлнең күлмәгенә. Йортның түбәсенә.
Укучыларның көндәлекләренә. Язучының хикәясенә.
Әтинең эшенә. Балаларның кулларына. Күршеләрнең ишегенә.

129. Переведите. Составьте предложения.
В их новые дома. В ее комнату. Их детям. Ее ребенку.

130. Переведите. Найдите существительные в форме направительного падежа.
1) Аның җавабына укытучы «5»ле куйды. 2) Аның бүлмәсенә кояш карамый.
3) Аның дәү әнисенә быел 60 яшь тула. 4) Аның мәктәбәнә быел күп укучылар килделәр.

131. Перепишите предложения, данные в упр. №130, заменив местоимение аның именами собственными.

132. Переведите. Замените местоимение аларның существительными, данными в скобках.
1) Аларның өй туена бөтен туганнары да килделәр. (Күршеләр.)
2) Аларның кечкенә песиенә җылы урын кирәк. (Балалар.)
3) Аларның сорауларына да җавап бирдегезме? (Укучылар.)
4) Кышка аларның аякларына итекләр кирәк. (Малайлар.)

133. Переведите.
Аның дустына. Аларның дусларына.
Аларның дусларына. Аның дусларына.

134. Допишите окончания.
а) Кая? Казан шәһәренә. Тукай урам... . «Базар» тукталыш... . Китап кибет... . Җиңү бәйрәм... .
б) Идел елгасына. Балалар бакча... . Йокы бүлмә... . Шәһәр мунча... . Бюджет акча... .

135. Переведите.
В город Набережные Челны. В деревенскую баню. В хлебный магазин.
На праздник Сабантуй. На остановку «Вокзал». На улицу Джалиля.

136. Допишите окончания.
1) Чаллыдан Зәй шәһәр... автобус ничә сәгать бара?
2) Әйтегез әле, Тукай урам... ничәнче трамвай йөри?
3) Нигә син Рөстәмнең тәлинкә... аш салмадың?
4) Лилиянең сеңле... әбисе җылы бияләйләр бәйли.
5) Бүген энем балалар бакча... үзе генә китте.

137. Переведите.
1) Их любимому учителю в этом году исполнится 50 лет. 2) Летом мы поедем в гости в город Казань. 3) В их новую квартиру нужен новый диван. 4) Положи книги на стол папы. 5) Их маленькому сыну нужен врач, потому что он болеет.

138. Напишите по образцу.
Үрнәк: Бәйрәмгә – безнең бәйрәмебезгә.
Туган көнгә, сүзләргә, сәхнәгә, урамга, елгага, күлгә.

139. Переведите.
а) Детям – нашим детям. Семьям – нашим семьям.
Гостям – нашим гостям. Друзьям – нашим друзьям.
б) В дома – в наши дома. В города – в наши города.
В магазин – в наш магазин. На работу – на нашу работу.

140. Переведите. Найдите существительные в форме направительного падежа.
1) Безнең шәһәрләребезгә чиста һава кирәк.
2) Безнең бакчабызга автобус йөрми, шуңа күрә без үз машинабыз белән йөрибез.
3) Йортыбызга быел җәй көне ремонт ясыйлар.
4) Безнең классыбызга быел 2 яңа укучы килде.

141. Напишите словосочетания во 2 лице множественного числа (сезнең).
Үрнәк: Якын туганнарга – сезнең якын туганнарыгызга.
Акыллы балаларга. Яхшы сүзләребезгә. Чиста идәнгә. Безнең киңәшләребезгә.
Пешкән җиләкләргә. Туган телебезгә.

142. Переведите. Найдите существительные в форме направительного падежа.
1) Сезнең кунакларыгызга бәйрәм ошадымы?
2) Без Яңа ел бәйрәменә сезнең шәһәрегезгә барабыз.
3) Сезнең яхшы билгеләрегезгә әти-әниләрегез бик шатмы?
4) Сезнең хатларыгызга алар һәрвакыт җавап язалармы?
5) Сезнең яхшы сүзләрегезгә мин бик рәхмәтле.

143. Допишите окончания.
1) Безнең сыйныф... быел да яңа укучылар килде, ә сезнең сыйныф... килдеме?
2) Безнең шәһәр... Мәскәүдән самолет оча, ә сезнең шәһәр... очамы?
3) Безнең бакча... автобуслар яхшы йөри, ә сезнең бакча... йөриләрме?
4) Безнең мәктә(п)... бик еш кунаклар киләләр, ә сезнең мәктә(п)... киләләрме?

144. Переведите. Составьте предложения.
Дөрес җавапларыгызга. Иске дусларыбызга. Якын туганнарыбызга.
Авыр сорауларыгызга. Тар урамнарыгызга. Яңа Танышларыбызга.

145. Переведите.
1) Вашим старым знакомым. 2) В наш соседний дом. 3) Ва-шим добрым словам. 4) На наш веселый праздник. 5) Нашей любимой старшей сестре. 6) Вашему новому другу.

146. Переведите.
1) Нашим близким друзьям в прошлом году было трудно. 2) Нашим знакомым дают новую квартиру. 3) На все ваши вопросы дети ответили правильно. 4) Вашим детям нужна хорошая школа и хорошие знания. 5) Мы благодарны нашей первой учительнице.

[_Swetlana]

Биремнәр
107. а) Кемгә? Туганнарга , иптәшкә , бабайга , дуска , дусларга.
б) Нәрсәгә? Җавапка, ашка, суга, чәйгә, боткага, эшкә.

108. Ребенку, детям, в школу, школе, на урок, в магазин, городу, знакомым, другу, собаке.
Балага, балаларга, мәктәпкә, мәктәпкә, дәрескә, кибеткә, шәһәргә, танышларга, дуска, эткә.

109. Урманга – в лес. Шәһәргә – в город. Автобуска – в автобус. Йортка – в дом. Мәктәпкә – в школу.

110. 1) Без әни белән кибеткә барабыз. – Кибеткә 2 сатучы кирәк.
Мы с мамой в магазин идём. – Магазину 2 продавца нужны.
2) Алсу күрше шәһәргә кунакка бара. – Шәһәргә яңа автобуслар кирәк.
Алсу едет в соседний город в гости. – Городу нужны новые автобусы.
3) Бүлмәгә кермә, анда ремонт бара. – Бу бүлмәгә быел ремонт ясыйбыз.
В комнату не заходи, там идёт ремонт. – В этом году мы отремонтируем эту комнату.
4) Алар һәр ял көне бакчага баралар. – Бакчага кара җир кирәк.
Они в любой нерабочий день ездят в сад. – Саду нужен чернозём.

111. Дәрескә нәрсә кирәк? –  Дәрескә тырыш укучылар кирәк.
Балага кем кирәк? – Балага аның ата-аналары кирәк.
Балыкка нәрсә кирәк? – Балыкка чиста су кирәк.
Укучыга нәрсә кирәк? – Укучыга яхшы укытучы кирәк.
Әтигә нәрсә кирәк? – Әтигә кызыклы һәм акча эш кирәк.
Әбиләргә кем кирәк? – Әбиләргә аларның бабайлары кирәк.

112. Кемнәргә яхшы билгеләр кирәк? – Укучыларга  яхшы билгеләр кирәк.
Кемнәргә матур курчаклар кирәк? – Кызларга матур курчаклар кирәк.
Кемнәргә футбол тубы кирәк? – Малайларга футбол тубы кирәк
Кемнәргә тырыш укучылар кирәк? – Укытучыларга тырыш укучылар кирәк.
Кемнәргә ярдәм кирәк? – Дусларга ярдәм кирәк.

113. а) Өстәлгә утырма, урындыкка утыр. – На стол не садись, садись на стул.
Тәрәзәгә карама, тактага кара. – В окно не смотри, смотри на доску.
Идәнгә ятма, диванга ят. – На пол не ложись, ложись на диван.
Тактага язма, дәфтәргә яз. – На доске не пиши, пиши в тетради.
б) Бу чәчәкләр бабайга түгел, әбигә. – Эти цветы не дедушке, а бабушке.
Әнигә әйтмә, әтигә генә әйт. – Маме не говори, скажи только отцу.
Айгөлгә сөйләмә, Лилиягә сөйлә. – Айгули не рассказывай, расскажи Лилии.
Эткә сөт бирмә, песигә бир. – Собаке молоко не давай, кошке дай.

114. Переведите. Поставьте вопросы к выделенным словам.
1) Циркка барыгыз, циркта күңелле. – Вы сходите в цирк, в цирке весело.
Безгә кая барырга? Кайда куңелле була?
2) Җиргә утырмагыз, җирдә салкын. – На землю не садитесь, на земле холодно.
Безгә кая утырмаска? Кайда салкын бар?

115. Допишите окончания.
1) Урамга чыкмыйбыз, чөнки урамда бүген салкын. – На улицу не выходим, потому что на улице очень холодно.
2) Класска кермәгез, чөнки класста дәрес бара. – В класс не входи, потому что в классе идёт урок.
3) Сабантуйга кунакка килегез, чөнки Сабантуйда күңелле. – На Сабантуй в гости приезжайте, потому что во время Сабантуя очень весело.
4) Казанга экскурсияга барабыз, чөнки Казанда матур. – В Казань на экскурсию едем, потому что в Казани красиво.

[_Swetlana]

116. Дәфтәр, дәфтәрем, дәфтәремә;
шәһәр, шәһәрем, шәһәремә;
урам, урамым, урамыма;
тәрәзә, тәрәзәм, тәрәзәмә;
чана, чанам, чанама.
б) Мәктәп, мәктәбем, мәктәбемә;
бабай, бабаем, бабаема;
урындык, урындыгым, урындыгыма;
дуслар, дусларым, дусларыма;
песи, песием, песиемә.

117. 1) Дусларыма киңәш кирәк. – Моим друзьям нужен совет.
2) Песиемә җылы сөт бирәм. – Моей кошке даю тёплое молоко.
3) Әниемә гел булышам. – Моей маме всегда помогаю.
4) Авылга әбиемә хат язам. – На деревню бабушке письмо пишу.
5) Апама кунакка барам. – К моей тёте в гости иду.
6) Кулларыма су сал әле. – Полей-ка воду на мои руки.

118. 1) Алия гөлләремә су сибә. – Алия поливает мои розы водой.
2) Син ни өчен минем түтәлемә суган утыртасың? – Ты для чего садишь лук на мою грядку?
3) Мин бәйрәмдә үземнең яраткан укытучысына чәчәкләр бүләк итәм. – Я на празднике своему любимому учителю цветы дарю.
4) Әниебез 8нче Мартка миңа һәм сеңлемә яңа йомшак сөлгеләр бүләк итә. – Наша мама на 8-е марта мне и младшей сестрёнке новые мягкие полотенца дарит.
5) Мин кунакларымә тәмле чәй әзерлим. – Я готовлю моим гостям вкусный чай.

119. 1) В мою комнату. – Кыш бабай бүлмәмә килә.
2) Моему новому другу. – Яңа дустыма хат язам.
3) Моим добрым соседям. – Яхшы күршеләремә  бурычка акча бирәм.
4) Моей любимой школе. – Яраткан мәктәбем шигырь язам.
5) В мой дневник. – Укытучы көндәлегем әфарин (5ле) куя.

120. 1) Моей старшей сестре 18 лет. –  Апама унсигез яшь.
2) Моей маме нужна хорошая работа. – Әниемә яхшы эш кирәк.
3) Иди в мою комнату. – Булмәмә бар.
4) Не смотри в мою тетрадь. – Дәфтәремә карама.
5) Не кричите на моего друга. – Дустыма кычкырмагыз.

121. Гаилә, гаиләң, гаиләңә.
Абый,абыең, абыеңа;
куллар, кулларың, кулларыңа;
бүләк, бүләгең, бүләгеңә;
киңәш, киңәшең, киңәшеңә;
ярдәм, ярдәмең, ярдәмеңә;
фатир, фатирың, фатирыңа;
сораулар, сорауларың, сорауларыңа.

122. а) Күршеләреңә, дәфтәреләреңә, классташларыңа, күзләреңә, сүзләреңә.
б) Җавапларыңа, сорауларыңа, кунакларыңа, әтиләреңә, дусларыңа.

123. В твою тарелку. – Дәфтәреңә. В твою школу. – Мәктәбеңә.
Твоему городу. – Шәһәреңә. Твоим друзьям. – Дусларыңа.
На твой стол. – Өстәлеңә. В твой город. – Шәһәреңә.

124. 1) Минем көндәлегемә укытучы 5ле куйды, ә синең көндәлегеңә ничәле куйды? – В мой дневник учитель 5-ку поставил, а в твой дневник какую оценку поставил?
2) Мин бәйрәмгә әниемә матур чәчәкләр бүләк иттем, ә син әниеңә нәрсә бүләк иттең? – Я к празднику моей маме красивые цветы подарил, а ты твоей маме что подарил? 
3) Минем туган көнемә барлык дусларым да киләләр, ә синең туган көнеңә киләләрме? – На мой день рожденья и все мои друзья приходят, а на твой др приходят?

125. 1) Минем урыныма утырма, үз урыныңа утыр.
2) Минем дәфтәремә карама, үз дәфтәреңә кара.
3) Минем караватыма ятма, үз караватыңа ят.
4) Минем этемә кычкырма, үз этеңә кычкыр.

126. 1) Скажи спасибо своим (твоим) учителям. – Үз укытучыларыңа рәхмәт әйт.
2) Помоги своей (твоей) сестре. – Үз апаңа булыш.
3) Садись на свой (твой) стул. – Үз урындыгыңа утыр.
4) Напиши письмо своей (твоей) бабушке. – Үз әбиеңә хат яз.

127. Дәү әни. Кемгә? Аның дәү әнисенә – Аларның дәү әнисенә.
Тәрбияче. Кемгә? Аның тәрбиячесенә – Аларның тәрбиячесенә.
Тегүче. Кемгә? Аның тегүчесенә – Аларның тегүчесенә.
Кунак. Кемгә? Аның кунагына – Аларның кунагына.
Дуслар. Кемгә? Аның дусларына – Аларның дусларына.

128. Малайларның әбисенә. – Аларның әбисенә.
Айгөлнең күлмәгенә. – Аның күлмәгенә.
Йортның түбәсенә. – Аның түбәсенә.
Укучыларның көндәлекләренә. – Аларның кәндәлекләренә.
Язучының хикәясенә. –  Аның хикәясенә.
Әтинең эшенә. – Аның эшенә.
Балаларның кулларына. – Аларның кулларына.
Күршеләрнең ишегенә. – Аларның ишегенә.

129. В их новые дома. – Мин аларның яңа йортларына килмәдем.
В ее комнату. – Әни аның бүлмәсенә керә.
Их детям. – Кыш бабай һәм Кар кызы аларның балаларына бүләкләр итәләр.
Ее ребенку. – Кыш бабай һәм Кар кызы аның баласына бүләкләр итәләр.

130. 1) Аның җавабына укытучы «5»ле куйды. – Его ответу учитель поставил 5-ку.
2) Аның бүлмәсенә кояш карамый. – В его комнату не заглядывает солнце.
3) Аның дәү әнисенә быел 60 яшь тула. – Его бабушке в этом году исполняется 60 лет.
4) Аның мәктәбәнә быел күп укучылар килделәр. – В его школу в этом году много учеников пришло.

131. 1) Алинаның җавабына укытучы «5»ле куйды.
2) Аязның бүлмәсенә кояш карамый.
3)Әлфиянең дәү әнисенә быел 60 яшь тула.
4) Абдулланың мәктәбәнә быел күп укучылар килделәр. – В его школу в этом году много учеников пришло.

132. 1) Күршеләрнең өй туена бөтен туганнары да килделәр. – На  домашнюю свадьбу соседей и все родственники приехали.
2) Балаларның кечкенә песиенә җылы урын кирәк. – Маленькому котёнку детей нужно тёплое место.
3) Укучыларның сорауларына да җавап бирдегезме? – И на вопросы учеников вы давали ответы?
4) Кышка малайларның аякларына итекләр кирәк. – На зиму ногам мальчиков нужны сапоги.

133. Аның дустына. – Его другу. Аларның дусларына. – Их друзьям.
Аларның дустына. – Их другу. Аның дусларына. – Его друзьям.

134. а) Кая? Казан шәһәренә. – В город Казань. Тукай урамына. – На улицу Тукая. «Базар» тукталышына. – На остановку «Рынок». Китап кибетенә. – В книжный магазин.
Җиңү бәйрәменә. – На Праздник Победы.
б) Идел елгасына. – На реку Волгу. Балалар бакчасына. – В детский сад. Йокы бүлмәсенә. – В спальную комнату. Шәһәр мунчасына. – В городскую баню. Бюджет акчасына. – В бюджетные деньги.

135. В город Набережные Челны. – Яр Чаллы шәһәренә.
В деревенскую баню. – Авыл мунчасына.
В хлебный магазин. – Икмәк кибетенә.
На праздник Сабантуй. –  Сабантуй бәйрәменә.
На остановку «Вокзал». – «Вокзал» тукталышына.
На улицу Джалиля. – Җәлил урамына.

136. 1) Чаллыдан Зәй шәһәрәнә автобус ничә сәгать бара? – Из Челнов в  Заи́нск автобус во сколько идёт?
2) Әйтегез әле, Тукай урамына ничәнче трамвай йөри? – Скажите-ка, на улицу Тукая какой трамвай ходит?
3) Нигә син Рөстәмнең тәлинкәсенә аш салмадың? – Почему ты в тарелку Рустема суп не налил?
4) Лилиянең сеңлесенә әбисе җылы бияләйләр бәйли. – Младшей сестрёнке Лилии их бабушка тёплые варежеки вяжет.
5) Бүген энем балалар бакчасына үзе генә китте. – Сегодня мой младший братишка ушёл в детский сад сам (один).

137. 1) Их любимому учителю в этом году исполнится 50 лет. – Аларның яраткан укытучысына быел 50 яшь тула.
2) Летом мы поедем в гости в город Казань. – Җәен без Казан шәһәренә кунакка барабыз.
3) В их новую квартиру нужен новый диван. – Аларның яңа фатирына яңа кәнәфи кирәк.
4) Положи книги на стол папы. – Китаплар әтинең өстәленә сал.
5) Их маленькому сыну нужен врач, потому что он болеет. – Аларның кечкәнә улына табиб кирәк, чөнки ул чирли.

138. Бәйрәмгә – безнең бәйрәмебезгә – на наш праздник;
Туган көнгә – туган көнебезгә – на наш день рождения;
сүзләргә – сүзләребезгә – нашим словам;
сәхнәгә – сәхнәбезгә – на нашу сцену;
урамга – урамыбызга – на нашу улицу;
елгага – елгабызга – в нашу реку;
күлгә – күлебезгә – в наше озеро.

139.  Детям – нашим детям. Балаларга – безнең балаларыбызга. 
Семьям – нашим семьям. Гаиләләргә  – безнең гаиләләребезгә.
Гостям – нашим гостям. Кунакларга – безнең кунакларыбызга.
Друзьям – нашим друзьям. Дусларга – безнең дусларыбызга.
В дома – в наши дома. Өйләргә – безнең өйләребезгә.
В города – в наши города. Шәхәрләргә – безнең шәхәрләребезгә.
В магазин – в наш магазин. Кибеткә – безнең кибетебезгә.
На работу – на нашу работу. Эшкә – безнең эшебезгә.

140. 1) Безнең шәһәрләребезгә чиста һава кирәк. – Нашим городам нужен чистый воздух.
2) Безнең бакчабызга автобус йөрми, шуңа күрә без үз машинабыз белән йөрибез. – В наш сад не ходит автобус, поэтому мы ездим на своей машине.
3) Йортыбызга быел җәй көне ремонт ясыйлар. – Наш дом этим летом ремонтируют.
4) Безнең классыбызга быел 2 яңа укучы килде. – В наш класс в этом году 2 новых ученика пришли.

141. Якын туганнарга – сезнең якын туганнарыгызга – вашим близким родственникам.
Акыллы балаларга – сезнең акыллы балаларыгызга – вашим умным детям.
Яхшы сүзләребезгә – сезнең яхшы сүзләрегезгә – вашим добрым словам.
Чиста идәнгә – сезнең чиста идәнегезгә – на ваш чистый пол.
Безнең киңәшләребезгә – сезнең  киңәшләрегезгә – вашим хорошим советам.
Пешкән җиләкләргә – пешкән җиләкләрегезгә – в ваше ягодное варенье.
Туган телебезгә – сезнең туган телегезгә – вашему родному языку.

[_Swetlana]

142. 1) Сезнең кунакларыгызга бәйрәм ошадымы? –  Вашим гостям понравился прадник?
2) Без Яңа ел бәйрәменә сезнең шәһәрегезгә барабыз. – Мы на новогодний праздник в ваш город едем.   
3) Сезнең яхшы билгеләрегезгә әти-әниләрегез бик шатмы? – Вашим хорошим отметкам родители очень рады?
4) Сезнең хатларыгызга алар һәрвакыт җавап язалармы? – На ваши письма они всегда отвечают (ответ пишут)?
5) Сезнең яхшы сүзләрегезгә мин бик рәхмәтле. – Я очень благодарен вашим добрым словам.

143. 1) Безнең сыйныфыбызга быел да яңа укучылар килде, ә сезнең сыйныфыгызга  килдеме? В наш класс и в этом году новый учитель пришёл, а в ваш пришёл?
2) Безнең шәһәребезгә Мәскәүдән самолет оча, ә сезнең шәһәрегезге очамы? – В наш город самолёт из Москвы летает, а в ваш летает?
3) Безнең бакчабызга автобуслар яхшы йөри, ә сезнең бакчагызга йөриләрме? – В наш сад автобусы хорошо ходят, а ваш ходят?
4) Безнең мәктәбебезгә бик еш кунаклар киләләр, ә сезнең мәктәбегезгә киләләрме? –  В нашу школу очень часто гости приходят, а в вашу приходят?

144. Дөрес җавапларыгызга. – Вашим правильным ответам.
Укытучы  дөрес җавапларыгызга бик шат.
Иске дусларыбызга. – Нашим старым друзьям.
Без иске дусларыбызга хат язырга яратабыз.
Якын туганнарыбызга. – К нашим близким родственникам.
Без Яңа ел бәйрәменә якын туганнарыбызга барабыз.
Авыр сорауларыгызга. – На ваши трудные вопросы.
Авыр сорауларыгызга кем дөрес җаваплар бирде?
Тар урамнарыгызга. –  На вашу узкую улицу.
Грузовикка тар урамнарыгызга авыр керергә.
Яңа танышларыбызга. – Нашим новым знакомым.
Син яңа танышларыбызга шалтырат әле.

145. 1) Вашим старым знакомым. – Иске танышларыгызга.
2) В наш соседний дом. – Күрше йортыбызга.
3) Вашим добрым словам. – Яхшы сүзләрегезгә.
4) На наш веселый праздник. – Күңелле бәйрәмебезгә.
5) Нашей любимой старшей сестре. – Яраткан апабызга.
6) Вашему новому другу. – Яңа дустыгызга.

146. 1) Нашим близким друзьям в прошлом году было трудно. – Якын дусларыбызга үткән елда авыр булды.
2) Нашим знакомым дают новую квартиру. – Танышларыбызга яңа фатир бирәләр.
3) На все ваши вопросы дети ответили правильно. – Балалар барлык сорауларыгызгы дөрес җавап бирделәр.
4) Вашим детям нужна хорошая школа и хорошие знания. – Балаларыгызга якшы мәктәп һәм яхшы белем кирәк.
5) Мы благодарны нашей первой учительнице. – Без беренче укытучыбызга бик рәхмәтле.

[_Swetlana]

Исемнәрнең чыгыш килешендә төрләнеше
(Склонение существительных в исходном падеже)

Исходный падеж обозначает:
а) предмет или пункт, от которого начинается или исходит действие
(вокзалдан – с вокзала, от вокзала);
б) материал или вещество, из которого что-либо сделано или приготовлено
(агачтан салынган – построен из дерева);
в) имя лица, явления, предмет, которого боятся, избегают, от к-го убегают
(эттән куркам – боюсь собаки);
г) название части предмета, по которой узнают сам предмет
(күзләреңнән таныдым – узнал по твоим глазам);
д) причину какого-нибудь действия
(шатлыктан сикерә – прыгает от радости).
   
Падежные вопросы
   

Кайдан? (откуда?)

Кемнән? (от кого?)

Нәрсәдән? (от чего? из чего?)

Падежные    окончания       
               

Слова на конечный    глухой согласный		Слова на конечный  звонкий    согласный или гласный		Слова на конечные    носовые (н, ң, м)
твёрдое	мягкое	твёрдое	мягкое	твёрдое	мягкое
-тан	-тән	-дан	-дән	-нан	-нән
парктан    из парка	кибеттән    из магазина	авылдан    из деревни	шәһәрдән    из города	урманнан    из леса	үләннән    из травы

 

147. Переведите. Объясните употребление окончаний.
а) Китаптан, өйләрдән, класстан, урманнанмы?
әкияттән, тактадан, дәфтәрдән түгел.
б) Укучыларданмы? дустан, күршеләрдән, Алиядән, Мараттан түгелме? иптәшләрдән, әнидән.

148. Напишите существительные в исходном падеже и переведите.
Дәреслек, уен, күнегү, урман, кием, агач, кәгазь, малайлар.

149. Переведите. Составьте предложения.
Из сада, от друзей, с уроков, из бумаги? из молока, из тарелки, не из ведра?

150. Запомните!
Әтидән сорыйм – спрашиваю у папы.
Алсудан алам – беру у Алсу.
Телевизордан карыйм – смотрю по телевизору.
Радиодан тыңлыйбыз – слушаем по радио.
Еланнан куркам – боюсь змеи.
Кулдан тот – держи за руку.
Юлдан барыгыз – идите по дороге.

151. Допишите окончания.
1) Дамир... алмагыз, кибет... сатып алыгыз. 2) Әни... сорама... , әти... сорагыз.
3) Алмаз... курыкма, ул  яхшы малай. 4) Син көне буе телевизор... нәрсә карыйсың?
5) Пычрак... барма, юл... бар. 6) Кул... тот, юл аша чыгабыз.

152. Переведите.
1) Не спрашивай брата, спроси у учителя.
2) Не покупай (не бери) на рынке, купи в магазине. 3) Не бойся собаки, она не злая.
4) Не ходи по траве, иди по дороге. 5) Не держи за руку, она грязная.

153. Допишите окончания. Переведите.
1) Синең әтиең эш... сәгать ничәдә кайта?
2) Звонок була, укучылар дәресләр... чыгалар.
3) Кран... су эчмәгез, ул чиста түгел.
4) Әнием кәбестә... тәмле аш пешерә.
5) Син Казан... кем... хатлар аласың?
6) Балалар кәгазь... матур уенчыклар ясыйлар.

154. Переведите.
1) Не ешь из кастрюли, ешь из тарелки.
2) Гости едут из Казани?
3) Бумагу делают из дерева. 4) Ваш дом из камня?
5) Встань с земли, она холодная. 6) Это письмо от бабушки из деревни.

[_Swetlana]

Тартымлы исемнәрнең чыгыш килешендә төрләнеше
(Склонение сущ. с аффиксами принадлежности в исходном падеже)

	Берлек сан
	1 зат (минем)	2 зат (синең)	3 зат (аның)
Б. к. (Нәрсә?)	дустым    гаиләм	дустың    гаиләң	дусты    гаиләсе
Ч. к.	дустымнан    гаиләмнән	дустыңнан    гаиләңнән	дустыннан   гаиләсеннән
	Күплек сан
	1 зат (безнең)	2 зат (сезнең)	3 зат (аларның)
Б. к. (Нәрсә?)	дусларыбыз    гаиләләребез	дусларыгыз    гаиләләрегез	дуслары    гаиләләре
Ч. к.	дусларыбыздан    гаиләләребездән	дусларыгыздан    гаиләләрегездән	дусларыннан   гаиләләреннән

155. Напишите по образцу.
Үрнәк: Китап, китабым, китабымнан.
Рәсем, чынаяк, туган, күршеләр, җавап, бабай.

156. Напишите существительные с аффиксом принадлежности 1 лица единственного числа (минем).
Үрнәк: Дустан – дустымнан (от друга – от моего друга).
Бүлмәдән, гаиләдән, эштән, дәфтәрдән, чанадан, урыннан.

157. Переведите.
Из моей комнаты. С моих рук. Из моего рассказа. Из моего окна. От моих родственников. Из моих рисунков. Из моих писем.

158. Запишите существительные в таблицу с нужными окончаниями. Переведите.

Нәрсә?	Нәрсәгә (Ю.к.)	Нәрсәдә (У-в.к.)	Нәрсәдән (Ч.к.)
Чиләгем	Чиләгемә	Чиләгемдә	Чиләгемнән

Капчык. Әкият. Тормыш. Бәйрәм.

159. Переведите.
1) Спросите у моей мамы. 2) Возьмите с моего стола. 3) Встаньте с моего места.
4) Письмо от моего старшего брата. 5) Знаю от моего друга. 6) Уйди с моей дороги.

160. Напишите по образцу.
Үрнәк: Апа, апаң, апаңнан.
Көндәлек, җавап, туган көн, авыл, дәфтәр, сеңел, иптәш.

161. Напишите существительные с аффиксом принадлежности 2 лица единственного числа (синең).
Үрнәк: Йорттан (из дома) – синең йортыңнан (из твоего дома).
Кесәдән. Бәйрәмнән. Эштән. Җырдан. Бүләктән.

162. Спишите существительные, изменив аффиксы принадлежности по образцу.
Үрнәк: Бүләгемнән – бүләгеңнән.
Тәрәзәмнән. Сүзләремнән. Танышларымнан.
Хатымнан. Чынаягымнан. Күнегүләремнән.

163. Переведите. Составьте предложения.
Из твоего подъезда. С твоей полки. Из твоего рассказа.
От твоих знакомых. От твоих сестер. Из твоих ответов.

164. Допишите нужные окончания. Переведите.
1) Песи баласы минем кулым... ашамый, ә синең кулың... ашый.
2) Минем тәрәзәм... мәктәп күренми, ә синең тәрәзәң... күренә.
3) Күршеләр минем эт... курыкмыйлар, ә синең эт... куркалар.
4) Рамил җавапларны минем дәфтәр... дә карамады, синең дәфтәр... дә карамады, ул мисалларны үзе чиште.

165. Переведите.
Кемнән (нәрсәдән) башка? – Без (кроме) кого (чего)?
1) Әниеңнән башка бүтән килмә. 2) Укытучылардан башка концертны башламагыз.
3) Сез бу эшне минем ярдәмемнән башка да эшлисез.
4) Безнең бакчабызда җиләктән башка бөтен нәрсә дә яхшы үсә.
5) Җыелышта сезнең әти-әниегездән башка барысы да бар иде.
6) Әтиемнән башка мин бу мәсьәләне чишә алмыйм.
7) Балалардан башка бәйрәм кызык түгел.

166. Переведите.
1) Эти цветы от кого, от твоего брата?
2) Привези ягоды из своего (твоего) сада.
3) Встань со своего (твоего) места, садись сюда.
4) Наши гости приехали из твоего родного города.
5) Тебе большой привет от твоих друзей.

167. Напишите по образцу.
Үрнәк: а) Апа, аның апасы, аның апасыннан.
б) Йорт, аның йорты, аның йортыннан.
а) Бүлмә. Тәлинкә. Тәрәзә. Чана. Йокы. Бала.
б) Авыз. Уен. Сүзләр. Урын. Малай. Кунак.

168. Переведите.
а) Из его письма. От его соседа. От ее мамы.
Из его рассказа. От его братьев. Из ее города. Из его дома.
б) Из их письма. От их соседа. От их мамы.
Из их рассказа. От их братьев. Из их города. Из их дома.

169. Допишите окончания.
Үрнәк: Ерак бакчадан – аның бакчасыннан.
а) Таныш гаиләдән – аның гаилә... .
Күрше ападан – аның апа... .
Чиста тәлинкәдән – аның тәлинкә... .
Беренче бүлмәдән – аның бүлмә... .
б) Иске йорттан – аның йортыннан.
Бу дәфтәрдән – аның дәфтәр... .
Икенче өстәлдән – аның өстәл... .
Теге китаптан – аның кита(п)... .

170. Переведите. Объясните употребление окончаний.
а) Зур шәһәрдән – Казан шәһәреннән.
Шушы тукталыштан – «Базар» тукталышыннан.
Чиста күлдән – Кабан күленнән.
б) Тирән елгадан – Идел елгасыннан.
Күрше бүлмәдән – Йокы бүлмәсеннән.

[_Swetlana]

171. Переведите.
Әниемнең апасыннан.           Лилиянең гаиләсеннән.
Алсуның әбисеннән.               Укучының билгесеннән.
Әтиебезнең бүлмәсеннән.    Песиебезнең тәлинкәсеннән.

172. Переведите. Составьте предложения.
Дустыгызның туган шәһәреннән.
Туганнарының хатыннан.
Дәреслегебезнең күнегүләреннән.
Әниемнең күзләреннән.
Шәһәрләребезнең тарихыннан.
Укытучыңның сүзләреннән.

173. Допишите окончания. Переведите.
Кайдан?
Яңа театр... – Курчак театр... .
Күңелле бәйрәм...– Яңа ел бәйрәм... .
Ерак авыл... – Наиләнең авыл... .
Күрше шәһәр... – Зәй шәһәр... .

174. Допишите окончания в исходном падеже.
Таныш язучы... –  татар язучы... .
Кайнар мунча... – авыл мунча... .
Күрше бүлмә... – аш бүлмә... .
Чиста тәлинкә... – чәй тәлинкә... .

175. Переведите. Составьте предложения.
Из соснового леса.        Из продуктового магазина.
С этого учебного года.  Из города Бугульмы.
С улицы Тукая.                 От остановки «Вокзал».

176. Переведите. Составьте предложения.
Из школьной столовой. Из спальни. Из городской библиотеки.
С реки Волга. От учителя истории. Из столицы Башкортстана.

177. Переведите.
1) В наш город на Сабантуй приехали гости из многих городов Татарстана.
2) Я очень боюсь собаки нового соседа.
3) Вы идете с урока математики?
4) Этот подарок от родителей Лены.
5) Вам большой привет от его семьи.
6) С этого учебного года мы изучаем новые предметы.

178. Переведите.
Аның сүзләреннән соң.         Аларның йортыннан соң.
Аның туган көненнән соң.   Аларның кунакларыннан соң.
Аның җавабыннан соң.         Аларның хатыннан соң.

179. Перепишите словосочетания, данные в упр. № 178, заменив местоимения существительными.
Үрнәк: Аның сүзләреннән соң. – Әнинең сүзләреннән соң.

180. Переведите.
После его ответа.– После ответа Гали.
После их дома. – После дома соседей.
После его слов.– После слов брата.
После этого месяца. – После месяца май.
После урока. – После урока истории.

181. Измените предложения при помощи слов, данных в скобках. Переведите.
Үрнәк: Табибтан башка бернәрсә дә әйтә алмыйм.– Күз табибыннан башка бернәрсә дә әйтә алмыйм.
1) Укытучыдан башка сөйләшмибез. (Рус теле укытучысы.)
2) Соңгы дәрестән соң очрашабыз. (Татар теле дәресе.)
3) Яңа дәреслектән өйрәнәбез. (Инглиз теле дәреслеге.)

182. Переведите. Замените местоимения существительными.
Аның дустыннан. – Аларның дустыннан.
Аның дусларыннан. – Аларның дусларыннан.

183. Переведите.
Из его письма. Из их письма. Из их писем. Из его писем.

184. Переведите. Выделите аффиксы, объясните их значение.
1) Ал арның җавабыннан.
2) Туганнарның җавабыннан.
3) Туганнарымның җавабыннан.
4) Туганнарыбызның җавабыннан.
5) Күршенең туганнарының җавабыннан.
6) Күршеңнең туганнарының җавабыннан.

185. Переведите.
1) Из писем отца. 2) Из писем друга. 3)Из писем друзей.
4) Из писем наших друзей. 5) Из писем друзей отца. 6) Из писем друзей моего отца.

186. Допишите окончания.
Үрнәк: Безнең алмаларыбыздан – сезнең алмаларыгыздан.
Безнең уеннар... – сезнең уеннар...
Безнең сүзләр... – сезнең сүзләр...
Безнең таныш... – сезнең таныш...
Безнең әкият... – сезнең әкият...

187. Переведите. Составьте предложения.
а) Из нашего города.   б) От ваших друзей.
Из наших окон.                  От наших детей.
Из вашей комнаты.           Из вашего города.

188. Ответьте на вопросы.
1) Сезнең өегездән тимер юл вокзалы еракмы?
2) Сезнең тәрәзәгездән елга күренәме?
3) Сезнең этегездән күршеләрегез куркалармы?
4) Сезнең бәйрәмегездән кунакларыгыз шат китәләрме?
5) Сезнең туганнарыгыздан хатлар киләме?

189. Допишите окончания.
1) Китабыгыз... карап сөйләгез.
2) Әти-әниегез... сорап килдегезме?
3) Дусларыбыз... күптән инде хатлар килми.
4) Җәй көне туган авылыбыз... кунаклар көтәбез.
5) Сезнең фатирыгыз... кемнәр чыктылар?

190. Переведите.
1) Прочитайте из ваших учебников.
2) Спросите у вашего учителя. 3) Он из нашей школы?
4) Автобус уходит от вашей остановки.
5) Эти яблоки из вашего сада?
6) Эти цветы вам от наших детей.

191. Переведите правильно. Поставьте вопросы.
Үрнәк: Это книга вашего учителя.– Бу сезнең укытучыгызның китабы.  Кемнең китабы?
Эта книга от вашего учителя. – Бу китап сезнең укытучыгыздан. Китап кемнән?
1) Это подарок нашего брата. – Это подарок от нашего брата.
2) Это деньги вашего отца? – Эти деньги от вашего отца?

[_Swetlana]

Биремнәр
147. а) Китаптан – из книги, өйләрдән – от домов, класстан – из класса, урманнанмы? – из леса? әкияттән – из сказки, тактадан – от доски, дәфтәрдән түгел – не из тетради.
б) Укучыларданмы? – от учеников? дустан – от друга, күршеләрдән – от соседей, Алиядән – от Алии, Мараттан түгелме? – не от Марата? иптәшләрдән – от товарищей, әнидән – от мамы.

148. Дәреслек – дәреслекдән – из учебника,
уен – уеннан – из игры,
күнегү – күнегүдән – с тренировки,
урман – урманнан – из леса,
кием – киемнән – из одежды,
агач – агачтан – из дерева,
кәгазь – кәгазьдән – из бумаги,
малайлар – малайлардан – от мальчиков.

149. Из сада – бакчадан. Бу алмалар бабай бакчасыннан.
От друзей – дуслардан.  Бу Казаннан дуслардан хат.
С уроков – дөресләрдән. Звоноктан соң укучылар дөресләрдән чыгалар.
Из бумаги? – кәгазьдәнме? Бу матур уенчыклар кәгазьдәнме?
Из молока – сөттән. Авылда сөттән катык ясыйлар.
Из тарелки – тәлинкәдән. Тәлинкәдән ботка аша, кәстрүлдән ашама.
не из ведра? – чиләктән түгелме? Бу су чиләктән түгелме?

151. 1) Дамирдан алмагыз, кибеттән сатып алыгыз. – У Дамира не берите, купите в магазине.
2) Әнидән сорамагыз, әтидән сорагыз. – У мамы не спрашивайте, спросите у отца.
3) Алмаздан куры́кма, ул яхшы малай. – Алмаза не бойся, он хороший мальчик.
4) Син көне буе телевизордан нәрсә кары́йсың? – Ты днём (в течение дня) по телевизору что смотришь?
5) Пычрактан барма, юлдан бар. – По грязи не ходи, иди по дороге.
6) Кулдан тот, юл аша чыгабыз. – За руку держи, мы дорогу переходим.

152. 1) Не спрашивай брата, спроси у учителя. – Абыйдан сорама, укытучыдан сора.
2) Не покупай (не бери) на рынке, купи в магазине. – Базардан сатып алма, кибеттән ал.
3) Не бойся собаки, она не злая. – Эттән курыкма, ул усал түгел.
4) Не ходи по траве, иди по дороге. – Үләннәң барма, юлдан бар.
5) Не держи за руку, она грязная. – Кулдан тотма, ул пычрак.

153. 1) Синең әтиең эштән сәгать ничәдә кайта? – Твой отец с работы в котором часу приходит?
2) Звонок була, укучылар дәресләрдән чыгалар. – Звонок звенит, ученики с урока выходят.
3) Краннан су эчмәгез, ул чиста түгел. – Не пейте воду из-под крана, она не чистая.
4) Әнием кәбестәдән тәмле аш пешерә. – Моя мама из капусты вкусный суп варит.
5) Син Казаннан кемнән хатлар аласың? – Ты из Казани от кого письма получаешь?
6) Балалар кәгазьдән матур уенчыклар ясыйлар. – Дети из бумаги красивые игрушки делают.

154. 1) Не ешь из кастрюли, ешь из тарелки. – Кәстрүлдән ашама, тәлинкәдән аша.
2) Гости едут из Казани? – Кунаклар Казаннанмы баралар?
3) Бумагу делают из дерева. – Кәгазь агачтан ясыйлар.
4) Ваш дом из камня? – Сезнең йортыгыз таштанмы?
5) Встань с земли, она холодная. – Җирдән тор, ул салкын.
6) Это письмо от бабушки из деревни. – Бу хат әбидән авылдан.

155. Рәсем – рәсемем - рәсемемнән,
чынаяк – чынаягым - чынаягымнан,
туган – туганым - туганымнан,
күршеләр – күршеләрәм - куршеләремнән,
җавап – җавабым - җавабымнан,
бабай – бабаем - бабаемнан.

156.  Дустан – дустымнан (от друга – от моего друга).
Бүлмәдән – бүлмәмнән (из комнаты – из моей комнаты),
гаиләдән – гаиләмнән (из семьи – из моей семьи),
эштән – эшемнән (с работы – с моей работы),
дәфтәрдән – дәфтәремнән (из тетради – из моей тетради),
чанадан – чанам – чанамнан (из саней – из моих саней),
урыннан – урынымнан (с места – с моего места).

157. Из моей комнаты – бүлмәмнән.
С моих рук – кулларымнан.
Из моего рассказа – хикәямнән.
Из моего окна – тәрәзәмнән.
От моих родственников – туганнарымнан.
Из моих рисунков – рәсемнәремнән.
Из моих писем – хатларымнан.

158.

Нәрсә?	Нәрсәгә (Ю.к.)	Нәрсәдә (У-в.к.)	Нәрсәдән (Ч.к.)
Чиләгем   моё ведро	Чиләгемә    в моё ведро	Чиләгемдә    в моём ведре	Чиләгемнән   из моего ведра
Капчыгым    мой мешок	Капчыгыма    в мой мешок	Капчыгымда    в моём мешке	Капчыгымнан    из моего мешка
Әкиятем   моя сказка	Әкиятемә    в мою сказку	Әкиятемдә    в моей сказке	Әкиятемнән   из моей сказки
Тормышым   моя жизнь	Тормышыма    в мою жизнь	Тормышымда    в моей жизни	Тормышымнан   из моей жизни
Бәйрәмем    мой праздник	Бәйрәмемә    на мой праздник	Бәйрәмемдә    на моём празднике	Бәйрәмемнән    с моего праздника

159. 1) Спросите у моей мамы. – Әниемнән сора.
2) Возьмите с моего стола. – Өстәлемнән а́лыгыз.
3) Встаньте с моего места. – Урынымнан торыгыз.
4) Письмо от моего старшего брата. – Абыемнан хат.
5) Знаю от моего друга. – Дустымнан беләм.
6) Уйди с моей дороги. – Юлымнан кит.

160. Көндәлек – көндәлегең – көндәлегеңнән (из твоего дневника),
җавап – җавабың – җавабыңнан (из твоего ответа),
туган көн – туган көнең - туган көнеңнән (с твоего дня рождения),
авыл – авылың – авылыңнан (из твоей деревни),
дәфтәр – дәфтәрең –дәфтәреңнән (из твоей тетради),
сеңел – сеңелең – сеңелеңнән (от твоей сестры),
иптәш – иптәшең – иптәшеңнән (от твоего товарища).

161. Кесәдән (из кармана) – синең кесәңнән (из твоего кармана).
Бәйрәмнән (с праздника) – синең бәйрәмеңнән (с твоего праздника).
Эштән (с работы) – синең эшеңнән (с твоей работы).
Җырдан (из песни) – синең җырыңнан (из твоей песни).
Бүләктән (от подарка) – синең бүләгеңнән (от твоего подарка).

162. Тәрәзәмнән – тәрәзәңнән.
Сүзләремнән – сүзләреңнән.
Танышларымнан – танышларыңнан.
Хатымнан – хатыңнан.
Чынаягымнан – чынаягыңнан.
Күнегүләремнән – күнегүләреңнән.

163. Из твоего подъезда. – Йортың ишегенән. Мәче баласы йортың ишегенән чыкты.
С твоей полки. – Киштәңнән. Китап киштәңнән егылды. Книга упала с твоей полки.
Из твоего рассказа. – Хикәяңнән. Аның хәлләре турында мин хикәяңнән белдем. О его делах узнал из твоего рассказа.
От твоих знакомых. – Танышларыңнан. Мин танышларыңнан хат алдым. От твоих знакомых письмо получил.
От твоих сестер. – Апаларыңнан. Апаларыңнан кичә бик күп яңалыклар белдем. Вчера от твоих сестёр много новостей узнал.
Из твоих ответов. – Җавапларыңнан. Җавапларыңнан бернәрсә (бер генә нәрсә дә) аңламады. Из твоих ответов ничего (ничегошеньки) не понял.

164. 1) Мәче баласы минем кулымнан ашамый, ә синең кулыңнан ашый. – Котёнок с моей руки не ест, а с твоей ест.
2) Минем тәрәзәмнән мәктәп күренми, ә синең тәрәзәңнән күренә. Из моего окна школа не видна, а из твоего видна.
3) Күршеләр минем этемнән курыкмыйлар, ә синең этеңнән куркалар. – Соседи мою собаку не боятся, а твою боятся.
4) Рамил җавапларны минем дәфтәремнәң дә карамады, синең дәфтәреңнән дә карамады, ул мисалларны үзе чиште. – Рамиль ответы ни из моей, ни из твоей тетради не подглядывал, он примеры сам решал.

165.
1) Әниеңнән башка бүтән килмә. – Без твоей мамы больше не приходи.
2) Укытучылардан башка концертны башла́магыз. – Без учителей концерт не начинайте.
3) Сез бу эшне минем ярдәмемнән башка да эшлисез. – Вы эту работу и без моей помощи сделаете.
4) Безнең бакчабызда җиләктән башка бөтен нәрсә дә яхшы үсә. – В нашем саду кроме ягод всё хорошо растёт.
5) Җыелышта сезнең әти-әниегездән башка барысы да бар иде. – На собрании кроме  ваших родителей все присутствовали.
6) Әтиемнән башка мин бу мәсьәләне чишә алмыйм. – Без отца я не смогу решить эту задачу.
7) Балалардан башка бәйрәм кызык түгел. – Без детей праздник не интересный.

166. 1) Эти цветы от кого, от твоего брата? – Бу чәчәкләр кемнән, абыеңнанмы?
2) Привези ягоды из своего (твоего) сада. –Бакчаңнан җиләкне алып кил.
3) Встань со своего (твоего) места, садись сюда. – Урыныңнан тор, монда утыр.
4) Наши гости приехали из твоего родного города. – Безнең кунакларыбыз туган шәһәреңнән килде(ләр).
5) Тебе большой привет от твоих друзей. – Сиңа дусларыңнан зур сәләм.

[_Swetlana]

167. а) Бүлмә, аның бүлмәсе, аның бүлмәсеннән.
Тәлинкә, аның тәлинкәсе, аның тәлинкәсеннән.
Тәрәзә, аның тәрәзәсе, аның тәрәзәсеннән.
Чана, аның чанасы, аның чанасыннан.
Йокы, аның йокысы, аның йокысыннан.
Бала, аның баласы, аның баласыннан.
б) Авыз, аның авызы, аның авызыннан.
Уен, аның уены, аның уеныннан.
Сүзләр, аның сүзләре, аның сүзләреннән.
Урын, аның урыны, аның урыныннан.
Малай, аның малае, аның малаеннан.
Кунак, аның кунакы, аның кунакыннан.

168. а) Из его письма. – Аның хатыннан.
От его соседа. – Аның күршәннән.
От ее мамы. – Аның әнисеннән.
Из его рассказа. – Аның хикәясеннән.
От его братьев. – Аның абыйларыннан.
Из ее города. – Аның шәһәреннән.
Из его дома. – Аның йортыннан.
б) Из их письма. – Аларның хатыннан.
От их соседа. – Аларның күршәсеннән.
От их мамы. – Аларның әниесеннән.
Из их рассказа. – Аларның хикәясеннән.
От их братьев. – Аларның абыйларыннан.
Из их города. – Аларның шәһәреннән.
Из их дома. – Аларның йортыннан.

169. а) Таныш гаиләдән – аның гаиләсеннән.
Күрше ападан – аның апасыннан.
Чиста тәлинкәдән – аның тәлинкәсеннән.
Беренче бүлмәдән – аның бүлмәсеннән.
б) Бу дәфтәрдән – аның дәфтәреннән.
Икенче өстәлдән – аның өстәленнән.
Теге китаптан – аның китабыннан.

170. а) Зур шәһәрдән – Казан шәһәреннән. Из большого города – Из города Казани.
Шушы тукталыштан – «Базар» тукталышыннан. С этой остановки – С остановки «Рынок».
Чиста күлдән – Кабан күленнән. Из чистого озера – Из кабаньего озера.
б) Тирән елгадан – Идел елгасыннан. Из глубокой реки – Из реки Волги.
Күрше бүлмәдән – Йокы бүлмәсеннән. Из соседней комнаты – Из спальни.

171. Әниемнең апасыннан. – От старшей сестры моей мамы.           
Алсуның әбисеннән. – От бабушки Алсу.             
Әтиебезнең бүлмәсеннән. – Из комнаты нашего отца.   
Лилиянең гаиләсеннән. – От семьи Лилии.
Укучының билгесеннән. – Из-за отметок ученика.
Песиебезнең тәлинкәсеннән. – Из тарелки нашей кошечки.

172. Дустыгызның туган шәһәреннән. – Из родного города вашего друга.
Безнең кунакларыбыз дустыгызның туган шәһәреннән килде(ләр). – Наши гости приехали из родного города вашего друга.
Туганнарының хатыннан. – Письмо от его родственников.
Аның өйләнүе турында  мин туганнарының хатыннан белдем. – О его женитьбе я узнал из письма его родственников.
Дәреслегебезнең күнегүләреннән. – Из упражнений нашего учебника.
Мин сүзләрне дәреслегебезнең күнегүләреннән укым. – Я учу слова из упражнений нашего учебника.
Әниемнең күзләреннән. – По глазам моей мамы.
Әниемнең күзләреннән аның кәефе таным. – Узнаю мамино настроение по её глазам.
Шәһәрләребезнең тарихыннан. – Из истории наших городов.
Тарих укытучысы шәһәрләребезнең тарихыннан күп сөйләде. – Учитель истории много рассказывал из истории наших городов.
Укытучыңның сүзләреннән. – Из слов твоего учителя.
Укытучыңның сүзләреннән мин шулай  аңладым. – Так я понял из слов твоего учителя.

173. Кайдан?
Яңа театрдан. – Курчак театрыннан.  Из нового театра. – Из кукольного театра.
Күңелле бәйрәмнән. – Яңа ел бәйрәменнән. С весёлого праздника. – С новогоднего праздника.
Ерак авылдан. – Наиләнең авылыннан.  Из далёкой деревни. – Из деревни Наили.
Күрше шәһәрдән. – Зәй шәһәреннән. Из соседнего города. – Из города Заинска.

174. Таныш язучыдан –  татар язучысыннан. От знакомого писателя – От татарского писателя.
Кайнар мунчадан – авыл мунчасыннан. Из жаркой бани – из деревенской бани.
Күрше бүлмәдән – аш бүлмәсеннән. Из соседней комнаты – из столовой.
Чиста тәлинкәдән – чәй тәлинкәсеннән. С чистой тарелки – с чайного блюдца.

175. Из соснового леса.  – Нарат урманыннан.   
Без нарат урманыннан өйгә кайттык. – Мы вернулись домой из соснового леса.   
С этого учебного года. – Бу уку елыннан. 
Кадерле укучыларыбыз, бу уку елыннан сез татар теле өйрәнәсез.
С улицы Тукая. – Тукай урамыннан.
Кем сездән Тукай урамыннан? – Кто из вас с улицы Тукая?
Мин түгел. – Не я.               
Из продуктового магазина. – Азык-төлек кибетеннән.
Бу йомыркалар азык-төлек кибетеннән, авылдан түгел.
Из города Бугульмы. – Бөгелмә шәһәреннән.
Чыгышы белән Бөгелмә шәһәреннән безнең татар теле укытучысы. – Наш учитель татарского языка родом из Бугульмы.
От остановки «Вокзал». – «Базар» тукталышыннан.
Автобус «Базар» тукталышыннан китә. – Автобус отправляется от остановки «Рынок».

176. Из школьной столовой. – Мәктәпнең ашханәсеннән.
Мәктәпнең ашханәсеннән юан мәче чыкты. – Из школьной столовой вышел толстый кот.
Из спальни. – Йокы булмәсеннән.
Менә әниемнең йокы булмәсеннән  аксак һәм кәкре аяклар белән юынгыч йөгереп чыга. – Как из маминой из спальни, кривоногий и хромой, выбегает умывальник.
Из городской библиотеки. – Шәһәрнең китапханәсеннән.
Бу китапны мин шәһәр китапханәсеннән алып кайтам. – Эту книгу я принёс из городской библиотеки.
С реки Волга. – Идел елгасыннан.
Бик зур сәләм сезгә Идел елгасыннан!
От учителя истории. – Тарих укытучысыннан.
Мин бу хикәяне кичә тарих укытучысыннан ишеттем. – Этот рассказ я вчера от учителя истории услышал.
Из столицы Башкортстана. – Башкортостанның башкаласыннан.
Чыгышы белән Башкортстанның башкаласыннан минем әбием дә бабаем.


177. Переведите.
1) В наш город на Сабантуй приехали гости из многих городов Татарстана.
а) Сабантуйга безнең шәһәр(ебез)гә Татарстанның күп шәһәрләреннән кунаклар килде(ләр).
б) Безнең шәһәр(ебез)нең сабантуена Татарстанның күп шәһәрләреннән кунаклар килде.
в) Безнең шәһәр сабантуена Татарстанның күп калаларыннан кунаклар килде.
2) Я очень боюсь собаки нового соседа. – Мин яңа күрше этеннән бик куркам.
3) Вы идете с урока математики? – Сез математика дәресеннәнме барасыз?
4) Этот подарок от родителей Лены. – Бу бүләк Ленаның  ата-аналарыннан.
5) Вам большой привет от его семьи. –  Сезгә аның гаиләсеннән бик зур сәләм.
6) С этого учебного года мы изучаем новые предметы. – Бу уку елыннан без яңа фәннәр өйрәнә́без.

178. Аның сүзләреннән соң. – После его слов.         
Аның туган көненнән соң. – После его дня рождения. 
Аның җавабыннан соң. – После его ответа.       
Аларның йортыннан соң. – После его дома.
Аларның кунакларыннан соң. – После его гостей.
Аларның хатыннан соң. – После его письма.

179. Аның сүзләреннән соң. – Әнинең сүзләреннән соң.
Аның туган көненнән соң. – Дустымның  туган көненнән соң.
Аның җавабыннан соң. – Укучының җавабыннан соң.       
Аларның йортыннан соң. – Дамирларның йортыннан соң.
Аларның кунакларыннан соң. – Күршеләрнең кунакларыннан соң.
Аларның хатыннан соң. – Туганнарымның  хатыннан соң.

180. После его ответа.– После ответа Гали.
Аның җавабыннан соң. – Гәлиянең  җавабыннан соң. 
После их дома. – После дома соседей.
Аларның йортыннан соң. – Куршеләрнең йортыннан соң.
После его слов.– После слов брата.
Аның сүзләреннән соң. – Абыйның сүзләреннән соң.
После этого месяца. – После месяца май.
Бу айдан соң. – Май аеннан соң.
После урока. – После урока истории.
Дәрестән соң. – Тарих дересеннән соң.

[_Swetlana]

181. 1) Рус теле укытучысыннан башка сөйләшмибез. – Без учителя русского языка мы не разговариваем.
2) Татар теле дәресеннән соң очрашабыз. – Встретимся после урока татарского языка.
3) Инглиз теле дәреслегеннән өйрәнәбез. – Учимся по учебнику английского языка.

182. Аның дустыннан. – Минем дустымның дустыннан. – От друга моего друга.
Аларның дустыннан. – Минем дусларымның дустыннан. – От друга моих друзей.
Аның дусларыннан. – Минем дустымның дусларыннан. – От друзей моего друга.
Аларның дусларыннан. – Минем дусларымның дусларыннан. – От друзей моих друзей.

183. Из его письма. – Аның хатыннан.
Из их письма. – Аларның хатыннан.
Из их писем.  – Аларның хатларыннан.
Из его писем. – Аның хатларыннан.

184. 1) Аларның җавабыннан. – Из их ответа.
2) Туганнарның җавабыннан. – Из ответа родственников.
3) Туганнарымның җавабыннан. – Из ответа моих родственников.
4) Туганнарыбызның җавабыннан. – Из ответа наших родственников.
5) Күршенең туганнарының җавабыннан. – Из ответа родственников соседа.
6) Күршеңнең туганнарының җавабыннан. – Из ответа родственников твоего соседа.

185. 1) Из писем отца. – Әтинең хатларыннан.
2) Из писем друга. – Дусның хатларыннан.
3) Из писем друзей. –  Дусларның хатларыннан.
4) Из писем наших друзей. – Безнең дусларыбызның хатларыннан.
5) Из писем друзей отца. – Әтинең дусларының хатларыннан.
6) Из писем друзей моего отца. – Әтиемнең дусларының хатларыннан.

186. Безнең уеннарыбыздан – сезнең уеннарыгыздан.
Безнең сүзләребездән – сезнең сүзләрегездән.
Безнең танышыбыздан – сезнең танышыгыздан.
Безнең әкиятебездән – сезнең әкиятегездән.

187. а) Из нашего города. – Безнең шәһәребездән.       
Алар шәһәребездән гомергә китте. - Они уехали из нашего города навсегда.
Из наших окон. – Безнең тәрезәләребездән.
Безнең тәрезәләрдән күрше йорт күренә. - Из наших окон виден соседний дом.                 
От наших детей. – Безнең балаларыбыздан.
Бу рәсемнәр сезгә балаларыбыздан. - Эти рисунки вам от наших детей.
б) От ваших друзей. – Сезнең дусларыгыздан.
Бу бүләкләр безгә дусларыгыздан. - Этот подарок нам от ваших друзей.
Из вашей комнаты. –  Сезнең бүлмәгездән.
Бүлмәгездән чүпне чыгарып ташлагыз. - Выбросите мусор из вашей комнаты.
Из вашего города. – Сезнең шәһәрегездән.
Безге кунаклар шәһәрегездән килделәр. - К нам приехали гости из вашего города.

188. 1) Сезнең өегездән тимер юл вокзалы еракмы? – От вашего дома железнодорожный вокзал далеко ли?
2) Сезнең тәрәзәгездән елга күренәме? – Из вашего окна река видна ли (виднеется ли)?
3) Сезнең этегездән күршеләрегез куркалармы? – Вашу собаку ваши соседи боятся?
4) Сезнең бәйрәмегездән кунакларыгыз шат китәләрме? – С вашего праздника ваши гости радостные уходят?
5) Сезнең туганнарыгыздан хатлар киләме? – Приходят ли письма от ваших родственников?

189. 1) Китабыгыздан карап сөйләгез. – Говорите по вашей книге (глядя в книгу).
2) Әти-әниегездән сорап килдегезме? – Отпросились у родителей? (Пришли, отпросившись у родителей?)
3) Дусларыбыздан күптән инде хатлар килми. – От друзей давно уже письма не приходят.
4) Җәй көне туган авылыбыздан кунаклар көтәбез. – Летом из родной деревни гостей ждём.
5) Сезнең фатирыгыздан кемнәр чыктылар? – Кто выходил из вашей квартиры?

190. 1) Прочитайте из ваших учебников. – Дәреслекләрегездән укыгыз.
2) Спросите у вашего учителя. – Укытучыгыздан сорагыз.
3) Он из нашей школы? – Ул безнең мәктәбебездәнме?
4) Автобус уходит от вашей остановки. – Автобус тукталышыгыздан китә.
5) Эти яблоки из вашего сада? – Бу алмалар бакчагызданмы?
6) Эти цветы вам от наших детей. – Бу чәчәкләр сезге балаларыбыздан.

191. Эта книга от вашего учителя. – Бу китап сезнең укытучыгыздан. Китап кемнән?
1) Это подарок нашего брата. – Бу безнең абыебызның бүләге. Кемнең бүләге? 
Это подарок от нашего брата. – Бу бүләк безнең абыебыздан. Бүләк кемнән?
2) Это деньги вашего отца? – Бу сезнең әтиегезнең акчасымы? Кемнең акчасы?
Эти деньги от вашего отца? – Бу акча сезнең әтиегездәнме? Акча кемнән?

[_Swetlana]

Исемнәрнең төшем килешендә төрләнеше
(Склонение имен существительных в винительном падеже)

Падежные вопросы

Кемне? (кого?)

Нәрсәне? (что?)

 
Падежные окончания -ны/-не.
Например: Мин әнине яратам. - Я люблю маму.

Употребление падежного окончания -ны/-не обязательно только в следующих случаях:
1) С именами собственными.
Например: Мин Сашаны көтәм. - Я жду Сашу.
Мин Казанны начар беләм. - Я плохо знаю Казань.

2) Если слово выражает предмет, выделенный логически из числа ему подобных.
Например: Дәфтәрләрне  өстәлгә, китапларны шкафка куй. (Положи тетради на стол, а книги – в шкаф.)
Здесь речь идет о конкретных тетрадях и книгах.

3) Если существительное употреблено с указательными местоимениями бу, шул, теге (этот, тот и др.)
Например: Мин бу кешене белмим. (Я не знаю этого человека.)
Когда речь идет о предмете неопределенном и на него не обращается особого внимания, когда предмет называется в общем значении,
падежные окончания -ны/-не не употребляются.
Например: Мин алма яратам. - Я люблю яблоки.
Әти китап укый. - Папа читает книгу.

192. Напишите существительные в винительном падеже.
1) Мин Алсуны,... (әби, әни, әти, абый, Марат) күрәм.
2) Тәрәзәне, ... (ишек, китап, дәфтәр) ачмагыз.
3) Тешләрне, ... (келәм, чалбар, киемнәр) чистартам.
4) Өстәлне, ... (такта, тәрәзә, көзге) сөртегез.
5) Шәһәрне, ... (кагыйдә, җавап, Лилия) белмисеңме?

193. Переведите. Объясните употребление окончаний.
1) Алма ашыйсыңмы? – Бу алманы ашыйсыңмы?
2) Айгөл тәлинкәләр юа. – Айгөл пычрак тәлинкәләрне юа.
3) Әби бакчада чәчәкләр үстерә. – Әби чәчәкләрне бакчада үстерә.
4) Әни сатучыга акча бирә. – Әни акчаны миңа түгел, абыйга бирә.
5) Айсылу идән юа. – Бүген идәнне Айсылу юа.

194. Переведите.
1) На улице вижу маленькую девочку. 2) Возьми эти деньги.
3) Дайте мне эту куклу. 4) Ты брюки носишь?
5) Повторите последнее правило. 6) Знаешь эту улицу?

195. Переведите.
1) Налей коту молоко. – Это молоко налей коту.
2) Почитай книжку. – Почитай эту книжку.
3) Дай чистую тетрадь. – Дай ту чистую тетрадь.
4) Ты смотришь журналы? – Ты эти журналы смотришь?

196. Ответьте на вопросы.
1) Син кемне яратасың?
2) Син нәрсә яратмыйсың?
3) Син мәктәптә кемнәрне еш очратасың?
4) Син туган көнеңә кемнәрне чакырасың?
5) Син мәктәпкә нәрсәләр алып барасың?
6) Син нәрсә яратып ашыйсың?